Instagram'a Erişim Yasağı Hakkında Değerlendirme

I. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumunun (“BTK”) 02.08.2024 Tarihli Kararı

02.08.2024 tarihinde BTK tarafından re’sen alınan karar doğrultusunda, Türkiye’de 58 milyonu aşkın aktif kullanıcısı bulunan sosyal medya platformu Instagram’a Türkiye genelinde erişim yasağı getirilmiştir. BTK bu erişimin engellemesi kararını 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’un (“5651 sayılı Kanun”) verdiği yetkiye dayanarak tesis etmiştir. BTK’nın resmi web sitesinde yer alan bilgilendirme metninde “instagram.com, 02.08.2024 tarihli 490.05.01.2024.-608983 sayılı Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu kararıyla erişime engellenmiştir.” ifadesine yer verilmiş ve BTK’dan gelen açıklamada bu erişim engelleme kararının; “uyuşturucuya yönlendirme”, “çocuğa karşı cinsel istismar”, “intihara sevk etme”, “Atatürk aleyhine işlenen suçlar”, “yağma ve nitelikli yağma”, “soykırım suçu”, “devlete karşı savaşa tahrik” gibi suçları içine alan katalog suçlar kapsamında, Instagram paylaşımlarıyla ilgili yapılan şikayetler üzerine tesis edildiği belirtilmiştir. Ancak erişim yasağının sebebi hala tam olarak bilinmemektedir.

II. Instagram’a Erişim Yasağının Belirsizliği

Anayasa Mahkemesinin kararları ve bu kararların gerekçelerinde, “hukuk devleti” ilkesi büyük bir önem taşımaktadır. Bu ilkenin temel unsurlarından biri olan belirlilik ilkesi, hukuk kurallarının öngörülebilir, açık, net ve anlaşılır olmasını, ayrıca keyfi uygulamalara karşı koruyucu önlemler içermesini gerektirmektedir. Bu ilke, bireylerin hukuk kurallarını önceden bilerek davranışlarını buna göre düzenleyebilmesi için hayati bir öneme sahiptir. Anayasa Mahkemesi içtihatlarında, bu ilkenin korunması amacıyla yasaların ve düzenleyici işlemlerin hem kişiler hem de idare açısından tereddüte yer bırakmayacak şekilde anlaşılır bir şekilde düzenlenmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Instagram’a yönelik Türkiye genelinde getirilen erişim yasağının gerekçeleri ise kamuoyuna şeffaf ve anlaşılır bir şekilde sunulmamış, yasağın nedeni hakkında net bir açıklama yapılmamıştır. Bu durum, belirlilik ilkesine aykırılık teşkil etmekte ve kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına dair tereddütler yaratmaktadır. Anayasa Mahkemesi kararlarında belirtildiği gibi, bu tür kısıtlamaların sıkı şekil şartlarına bağlı olması ve hukukun genel ilkeleriyle uyumlu olması gerekmektedir. Mevcut durumda ise, yasağın gerekçesinin eksik ve/veya belirsiz bırakılması, yalnızca hukuki güvenliği zedelemekle kalmayıp aynı zamanda ifade özgürlüğünün bir parçası olan bilgi ve iletişim özgürlüğünün korunması ilkesine de aykırılık teşkil etmektedir. Anayasa Mahkemesinin benzer durumlarda verdiği ihlal kararları dikkate alındığında, ilgili sosyal medya platformuna yönelik tesis edilen erişim engeli kararının gerekçesinin bir an önce açıklığa kavuşturulması ve bu çerçevede hukuki prosedürlerin titizlikle takip edilmesi gerekmektedir.

III. Anayasa Mahkemesinin 5651 Sayılı Kanun'a İlişkin İptal Kararı ve Kararın Instagram Yasağına Etkileri

Anayasa Mahkemesinin 27.12.2023 tarihli kararı (“Karar”) ile, 5651 sayılı Kanun’a, 7253 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile eklenen bazı düzenlemeler iptal edilmiş ve bu Karar Instagram’a Türkiye genelinde getirilen erişimin engellenmesi kararı ile aynı tarihte Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Bir diğer ifadeyle Karar kapsamında, BTK’ya re’sen erişimin engellenmesi yetkisi veren hükümler ile internet ortamındaki yayınlara erişim engellenmesi ya da içeriğin çıkarılması kararı verilmesini öngören maddeler iptal edilmiştir. Anayasa Mahkemesi tarafından bu değişikliğin uygulanması için dokuz (9) aylık bir uyum süresi tanınmıştır.

Kanaatimizce dokuz (9) aylık süre bitiminde, BTK’ya re’sen erişimi engelleme yetkisinin verildiği madde iptal edileceğinden otomatikman Instagram’a bu yetki kapsamında getirilen erişim engeli de kaldırılacaktır. Bununla birlikte Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından bu tarihe kadar yeni bir düzenleme getirilerek bu yetkinin yeniden BTK’ya verildiği bir yasa çıkartılması da muhtemeldir.

IV. BTK’nın Erişimin Engellenmesi Kararına Yönelik Alınabilecek Hukuki Aksiyonlar

5651 sayılı Kanun’un 8. maddesinde yer alan katalog suçların oluşması şüphesine dayanılarak BTK tarafından tedbir niteliğinde düzenlendiği düşünülen erişimin engellenmesi kararına yönelik, bu karardan dolayı mağdur olan/menfaati etkilenen kişiler 2557 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun (“İYUK”) 11. maddesi uyarınca karara karşı itiraz edebilecektir. İtiraz başvurusu, e-devlet üzerinden yapılabileceği gibi, posta yolu ile veya elden teslim edilmek suretiyle BTK’ya hitaben yazılacak ıslak imzalı dilekçe ile de yapılabilecektir. Ek olarak mağdur olan/menfaati etkilenen ilgililer, haklarını ihlal eden erişimin engellenmesi kararına yönelik idari yargıda yürütmenin durdurulması talepli iptal davası da açabileceklerdir. Her halükârda ilgililerin BTK’ya başvurma hakları saklıdır. Bu başvuru idari dava açma süresini durduracaktır.

Erişim engelleme kararına itiraz sonunda yetkili makamlar kanuna aykırı bir durumun olmadığını tespit ettikleri takdirde erişimin engellenmesi kararı kaldırılacaktır. Öte yandan, itirazın reddedilmesi halinde bu karardan dolayı menfaati etkilenen kişiler 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 363. maddesi uyarınca hem kanun yararına bozma talep edebilecek hem de Anayasa Mahkemesi nezdinde bireysel başvuruda bulunabileceklerdir. Somut olayda yasal gerekçeye sahip olmayan erişimin engellenmesine yönelik tedbir kararının hukuka aykırı olduğu ve iptali gerektiği kanaatindeyiz. Dolayısıyla bu tedbir kararından ötürü zarar görenler ilgili idari makamdan tazminat talebinde de bulunabileceklerdir.