COP29’dan Beklentiler

Bu makalede Öykü Su Sabancı ortak yazar olarak yer almıştır.

İklim değişikliği ile mücadele edilmesi ve aksiyon alınması için hem ulusal hem de uluslararası düzeyde işbirliği ortamı oluşturan, küresel düzeyde bir politika oluşturulması ve eylem planlarının geliştirilmesi adına her yıl farklı bir ülkede Birleşmiş Milletler (“BM”) tarafından COP – Conference of the Parties (“Taraflar Konferansı”) düzenlenmektedir.

Her sene farklı bir ülkede gerçekleşen Taraflar Konferansı 2023 yılında COP28, Dubai, Birleşik Arap Emirlikleri’nde gerçekleştirilmiştir. COP28 esnasında tartışılan belirli önemli başlıkları (i) küresel stok sayımı, (ii) kayıp ve zarar fonu, (iii)fosil yakıtlardan uzaklaşma, (iv) yenilenebilir enerji hedefleri, (v) iklim değişikliğiyle mücadele ve iklim finansmanı, (vi) sağlık bildirgesi şeklinde özetleyebiliriz. COP28 sonrasındaki gelişmeleri detaylı olarak kaleme aldığımız “COP28 Sonrası Gelişmeler” başlıklı makalemize buradan ulaşabilirsiniz.

I. COP29 Öncesindeki Gelişmeler

Bu sene düzenlenecek olan COP29’un 11-24 Kasım tarihleri arasında Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de düzenlenmesi kararlaştırılmıştır. COP29 süresince, 2023 yılında düzenlenen COP28 esnasında alınan kararlar ve bu kararların uygulamaları değerlendirilecek olup, (i) iklim finansmanına ve (ii) küresel iklim hareketine, (iii) ulusal uyum planlarını hızlandırmaya ve (iv) finansal akışları (kayıp ve zarar fonu) arttırmayı hedeflemektedir. Bu hedefler doğrultusunda, COP29’unParis Anlaşması hedeflerine ulaşma konusunda daha somut adımların atıldığı bir platform olması beklenmektedir.   

COP29öncesinde, 21.03.2024 tarihinde Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) COP28Başkanlığı, Azerbaycan COP29 Başkanlığı ve Brezilya COP30 Başkanlığı, “1,5°CHedefi için Yol Haritası" başlığıyla, daha fazla harekete geçilmesini ve uygulama sürecinin bu kritik on yılda hızlandırılmasını sağlayacak uluslararası iş birliği ortamını güçlendirme hedefini vurguladı.

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres çeşitli mecralara yapmış olduğu açıklamalarda, “dünyanın gezegensel bir ipte yürüdüğünü ve mevcut politikaların sürdürülmesi durumunda çeşitli afetlere karşı savunmasızlığın artabileceğini” belirtti. Buna ek olarak “devletlerin, yenilenebilir enerji kaynaklarını benimsemesini hızlandırmak için somut adımlar atması gerektiğini” vurgulamıştır.

WRI - Dünya Kaynakları Enstitüsü (“World Resources Institute”), “İklim Değişikliğine Dayanıksız Ülkelerin COP29 öncesi Liderlerden Beklentileri” (Climate-VulnerableCountries’ Expectations Leading to COP29) başlıklı bir belge yayınlayarak, gelişmekte olan ülkelerin iklim değişiklikleri ile mücadele ederken uluslararası protokollerin yavaş bir şekilde uygulanmasının risk taşıdığını belirtilmişti.

Buna ek olarak, COP28 esnasında alınan Kayıp ve Zarar Fonu” ve “Stok Sayımı” (Global Stocktake) gibi bazı kararların uygulamasının yavaş ilerlediği fark edilmiş olup, COP29’da bu konularda daha somut ve uygulamaya yönelik kararların alınmasının gerekli olduğu vurgulanmıştır. Belge içerisinde de COP28 sonrasında uygulamaların yetersiz olduğu, “COP28'in, boşluklar ve belirsiz ifadelerle şekillenen sonuçları, iklim eylemi hedefleri ve uygulama için anlamlı bir yol oluşturmak amacıyla COP29'da güçlü bir takibi zorunlu kılmaktadır” cümlesi ile açıkça belirtilmektedir.

Türkiye’nin COP29’a üst düzey bir katılımının olması beklenirken, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği ve COP30 ev sahibi Brezilya liderleri bu sene düzenlenecek olan COP29’daki görüşmelere katılmayacağını bildiren liderler arasında yer almaktadır. Amerika Birleşik Devletleri gerçekleşen başkanlık seçimi sebebiyle, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Brüksel’deki politik gelişmeler ve komisyonun devam eden geçiş süreci nedeniyle, Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inacio Lula da Silva da geçirdiği kafa yaralanması sebebiyle etkinliğe katılamayacağını bildiren liderler arasında yer almaktadır.

"Pre-COP29: Azmi artırmak, eylemi etkinleştirmek" başlıklı etkinliğe katılmak için Azerbaycan’a giden Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum "COP29 sürecinde Azerbaycan devletine her türlü desteği vereceğiz. İstiyoruz ki COP29 tüm dünya için önemli kararların alındığı bir toplantı olsun."şeklinde bir açıklama yapmıştır. Ayrıca, 12-13 Kasım 2024’te COP29 kapsamında düzenlenecek Liderler Zirvesi’nde konuşma yapılması adına Türkiye de başvuruda bulunan 106 ülke arasında yer almaktadır. Türkiye’nin de aktif olarak yer alacağını öngördüğümüz COP29’da Türkiye Pavilyonu’nda gerçekleştirilecek olan etkinliklere ilişkin İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından program yayınlanmıştır. İlgili programlara ilişkin linklere buradan ulaşabilirsiniz.

Buna ek olarak, Bakü’de düzenlenecek COP29’da Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, 2053 Net Sıfır Emisyon Hedefi yol haritası doğrultusunda Türkiye’nin Uzun Dönemli İklim Stratejisi’ni açıklayacağını ve Türkiye’nin COP31 için ev sahipliğini yapma noktasındaki isteğini belirtmiştir.

II. COP29Beklenen Yol Haritası, Eylem ve Hedefler

Eyleme Geçirme ve Hedefleri Yükseltme (Enabling Action - Enhancing Ambition)

İklim değişikliğiyle mücadelede etkili ve kapsamlı bir eylem planı oluşturulması adına COP29’un iki (2) temel unsura dayanacağı belirlenmiştir. Bu iki (2) temel unsur (i) Eyleme Geçirme, ve (ii) Hedefleri Yükseltme şeklindedir. Birbirini tamamlayan bu unsurlar, eyleme geçilmesi ile kısa vadeli uygulamaları güçlendirmekte hedefleri yükseltme ile de uzun vadeli hedeflerin gerçekleşmesi için bir yol haritası çizmektedir.

1) Eyleme Geçirme

NCQG

COP29’da, Paris Anlaşması kapsamında geliştirilen ilk büyük finansman hedefi olan NCQG - New Collective Quantified Goal (“Yeni Kolektif Nicel Hedefler”)kabulü, uygulanması ve desteklenmesi, konusunda ilerleme kaydedilmesi adına kritik bir dönüm noktası olacağı öngörülmektedir.  Görüşülmesi beklenen gündem maddeleri müzakere edilecek olup, daha kapsayıcı, şeffaf ve öngörülebilir finansman hedefleri konulması amaçlanmaktadır. NCQG, gelişmekte olan ülkelerin iklim değişikliği etkilerine uyum sağlama ve iklim hedeflerine uygun projeler gerçekleştirmelerine yönelik daha kapsamlı ve uzun vadeli finansal destek sağlama hedefiyle ortaya çıkmıştır. COP29 Başkanlığı, gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaçlarını dikkate alarak, adil ve somut bir NCQG üzerinde anlaşmaya varılmasını en üst öncelik olarak belirledi. 

Paris Anlaşması Madde 6 - Kooperatif Uygulama

İklim değişikliğiyle mücadelede pazar temelli mekanizmaların kullanımını düzenleyen bir bölüm olan Madde 6, ülkeler arasında karbon ticareti ve iklim değişikliği eylemlerinin işbirliği yoluyla daha etkili ve maliyet etkin bir şekilde gerçekleştirilmesini amaçlamaktadır. Madde 6 kapsamında düzenlenen hususların, işlev olması, uyum konusundaki somut hedeflerin desteklenmesi gerekliliği, COP29 Başkanlığı tarafından bir öncelik olarak görülmektedir.

Kayıp ve Zarar Fonu

COP29 Başkanlığı, iklim krizinden etkilenen toplulukları korumak için finansal desteklerin önemini vurgulamakta olup, COP27 ve COP28sonucunda elde edilen çıktılar doğrultusunda, COP29’da Kayıp ve Zarar Fonu’nun tam olarak işlevsel hale gelmesi için somut adımlar atılmasına öncelik vermektedir. Bu hedefler doğrultusunda COP29’un, Kayıp ve Zarar fonu için kaynakların sağlanması ve/veya arttırılması adına iklim finansmanı konusunda etkili ve çözüm odaklı adımlar atılması adına konuşma ve eylemler içereceği öngörülmektedir. Ayrıca, iklim finansmanı kaynaklarının sürdürülebilir projelere yönlendirilmesi ve düşük karbonlu teknolojilere erişimin artırılması amaçlanmaktadır.

2) Hedefleri Yükseltme

Ulusal Katkı Beyanları (NDC)

1. Paris Anlaşması çerçevesinde 1.5°C'ye uyumlu ve iklim dayanıklı bir dünya oluşturulması açısından kritik öneme sahip olan NDC - Ulusal Katkı Beyanları’nın 2025 Şubat ayına kadar güncellenmesi beklenmektedir. COP29 NDC - Ulusal Katkı Beyanları’nın güncelleme öncesinde düzenlenen son zirve olması nedeniyle büyük önem taşımaktadır.

2. COP29Başkanlığı, tarafları 1.5°C uyumlu NDC'ler sunmaya çağırmakta, küresel değerlendirme sonuçlarının uygulanmasının önemini vurgulamaktadır. Bu sonuçlar doğrultusunda ortaya çıkan başlıca eylemler aşağıdaki gibidir:

3. 2030 yılına kadar yenilenebilir enerji kapasitesinin 3 katına çıkarılması ve enerji verimliliğinin yıllık ortalama oranının 2 katına çıkarılması Karbon emisyonlarının azaltılması ve kömürle çalışan, temiz olmayan enerji kaynaklarının aşamalı olarak sonlandırılması

4. 2050 yılına kadar net sıfır emisyon hedefinin gerçekleştirilmesi için fosil yakıtlardan adil, düzenli ve eşitlikçi bir geçiş sürecinin sağlanması

Ulusal Uyum Planı (NAP)

Küresel değerlendirme sonuçlarının incelenmesi sonucunda, her türlü uyum çalışmalarının uzun vadeli iklim hedeflerine ulaşılması için gereken hızda ilerlemediğini açıkça anlaşılmaktadır. Bu sebeple taraflar, 2025 yılına kadar NAP - Ulusal Uyum Planları’nı (“National Adaptation Plan”) tamamlamaya çağrılmaktadır. COP29 ile tarafların taahhütlerini uygulamaları ve daha somut bir hale getirmeleri için bir ivme yaratılması hedeflenmektedir.

COP29 süresince özellikle gelişmekte olan ülkelerin atmış olduğu adımlar ve almış olduğu aksiyonlar incelenecek olup, uyum eylemlerini hızlandırmak ve iklim değişikliği karşısında dirençliliği arttırmak için yeni önerilen gündeme getirilmesi ve çözüm önerilerinin görüşülmesi için ortam sağlanacağı öngörülmektedir. Ayrıca, COP29’da uluslararası fonlar arasında daha iyi bir dağıtım ve koordinasyon yapılarak NAP – Ulusal Uyum Planları’nın uygulanmasının hızlandırılması da hedeflenmektedir.

İşbirliği Talepleri

COP29Başkanlığı tarafından iklim eylemi konusunda önemli rol oynayan özel sektör, çok taraflı finansal kuruluşlar ve sivil toplum örgütlerinin (özellikle Dünya Bankası, IMF gibi büyük oyuncuların) gelişmekte olan ülkelere destekleri konusunda daha fazla katılım göstermeleri ve iklim finansmanına erişim probleminin çözümünde rol almaları adına çağrılar yapılacağı öngörülmektedir.

III. Sonuç

COP29, 2023yılında düzenlenen COP28 sonrasındaki çıktılar doğrultusunda belirlenen iklim hedeflerine ulaşılması için aksiyona geçilmesi, yeni taahhütlerin yapılması, iklim finansmanının artırılması, adil geçiş politikalarının güçlendirilmesi ve karbon piyasalarının geliştirilmesi adına önemli bir potansiyele sahiptir. “Eyleme Geçirme ve Hedefleri Yükseltme” unsurlarını ana başlık olarak ele alacak olan COP29 sonucunda, daha önce gerçekleştirilen COP’lar doğrultusunda alınan kararların somut bir şekilde uygulamaya geçilmesi adına önemli bir toplantı olacağını öngörmekteyiz.