Reklam Kurulu 2024 Raporu Kapsamında Öne Çıkan Hususlar

E-ticaretin hızla gelişmesiyle birlikte, çevrimiçi reklamcılık sektörü fazlasıyla önem kazanmıştır. Tüketici haklarını korumak ve adil ticari uygulamaları desteklemek amacıyla Ticaret Bakanlığı'na bağlı olarak faaliyet gösteren Reklam Kurulu (“Kurul”), Türkiye'deki en etkili düzenleyici kurumlardan biri olarak faaliyetlerini yürütmektedir. Bu doğrultuda, Kurul'un önemli kararlarının derlendiği 2024 Reklam Kurulu Raporu (“Rapor”) 6 Şubat 2025 tarihinde yayımlanmıştır.

Rapor’a göre, 2024 yılı içerisinde Kurul tarafından toplam 22.299 adet karar alınmış olup, başvuruların 1.917 adedi detaylı olarak incelenmiş ve 1.705 adedinin Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği hükümlerine aykırı olduğu tespit edilmiştir. Kurul, 2024 yılında reklam kuruluşlarına 269.276.989 TL, medya kuruluşuna ise 8.387.794 TL olmak üzere toplam 277.664.783 TL idari para cezası uygulamıştır.

Rapor kapsamındaki başlıca hususlar aşağıda özetlenmiştir.

Onaysız Üyelikler, Transfer Edilen Kişisel Veriler

Kurul, 2024 yılı boyunca tüketicilere satın alma sırasında platforma üye olma zorunluluğu getiren e-ticaret platformlarını incelemiş ve bu kapsamda karar verirken aşağıdaki kriterleri değerlendirmiştir:

▪️ Tüketiciden satın alma işlemi için zorunlu ve gerekli olan bilgilerden daha fazla kişisel verinin talep edilip edilmediği,

▪️ Üyelikten çıkmak için üyeliğe girişte öngörülen yöntemlerden daha ağır koşullar öngörülerek üyelikten çıkmanın zorlaştırılıp zorlaştırılmadığı,

▪️ Çerez politikaları/onayları ve ticari ileti onaylarının üyelik sözleşmesi ile birlikte alınıp alınmadığı,

▪️ Kişisel verilerin hedefli reklamcılık ve pazarlama amacıyla üçüncü kişilerle paylaşılıp paylaşılmadığı.

Kurul'un incelemeleri sonucunda, birçok e-ticaret platformunun tüketicileri satın alma işlemi yapabilmeleri için platforma üye olmaya zorladığı ve üyelik sözleşmesinde kişisel verilerin profilleme, reklam ve benzeri amaçlarla kullanılacağına yönünde bilgilere yer verdiği tespit edilmiştir. Bu kapsamda Kurul, idari para cezalarının yanı sıra durdurma ve düzeltme cezaları da uygulamıştır.

Karanlık (Ticari) Tasarımlar

Dijitalleşmenin hızla ilerlemesiyle birlikte, Rapor’da, tüketicilerin ekonomik davranışlarını bozarak onları istenmeyen aboneliklere yönlendiren, haksız pazarlama taktikleri uygulayan ve önemli bilgileri gizleyen karanlık tasarımların tüketiciler için yüksek bir risk haline geldiğinin altı çizilmiştir. Bu kapsamda Kurul, aşağıdaki faaliyetlerin “Karanlık Ticari Tasarımlar” olarak değerlendirilmesine karar vermiştir:

Arayüz Müdahalesi:

▪️ “Üye olmadan devam et” seçeneğinin farklı bir renkte ve daha küçük bir yazı tipinde gösterilmesi.

▪️ “Üye olmadan devam et” seçeneğinin sunulmaması.

▪️ Üyeliğin sona erdirilmesine ilişkin bilgilerin yer almaması

▪️ Hedefli reklamcılık için zorunlu hükümler getirilmesi.

▪️ “Üye olmadan devam et” seçeneği ile aydınlatma metninin kabul ettirilerek üye olmaya zorlanması.

▪️ “Üyeliğimi otomatik olarak oluştur” seçeneğinin önceden seçili sunulması.

▪️ Üyelik iptali konusunda eksik yönlendirme.

▪️ Platforma üye olmak için onaylanması gereken üyelik sözleşmesi kapsamında, ticari iletiler için tüketici onaylarının alınması.

Önemli Bilgilerin Gizlenmesi:

▪️ Üyelik iptali konusunda bilgilendirme veya yönlendirme yapılmaması.

▪️ Platforma üye olmak için onaylanması gereken üyelik sözleşmesi kapsamında, ticari iletiler için tüketici onaylarının alınması.

Zorla bir eylemde bulundurmak:

▪️ Tüketicilerin web sitesi üzerinden satın alma işlemi yapabilmeleri için üyeliğin ön koşulu olarak hedefli reklamlara onay vermelerinin talep edilmesi.

▪️ Tüketicilerin web sitesinde bir satın alma işlemi gerçekleştirebilmeleri için üyelik ön koşulu olarak cinsiyetlerini ve diğer kişisel verilerini hedefli reklamcılık için vermelerinin istenmesi.

▪️ Hedefli reklamcılık için zorunlu hükümler getirilmesi.

Reklam verenin Lehine Olan Seçeneklerin Öne Çıkarılması:

▪️ “Üye olmadan devam et” seçeneğinin farklı bir renkte ve daha küçük bir yazı tipinde gösterilmesi.

▪️ “Üye olmadan devam et” seçeneğinin sunulmaması.

▪️ “Üye olmadan devam et” seçeneği ile aydınlatma metninin kabul ettirilerek üye olmaya zorlanması.

▪️ “Üyeliğimi otomatik olarak oluştur” seçeneğinin önceden seçili sunulması.

Gölge Fiyatlar ve Aldatıcı İndirim Kampanyaları

Rapor’da, indirimli satış reklamlarının 2024 yılında Kurul'un incelemelerinin odak noktasını oluşturduğu belirtilmiştir. Bu kapsamda, bazı reklam verenlerin algı yaratarak ve gerçekte olmayan fiyatlarda indirim yapıyormuş gibi görünerek yanıltıcı reklamlar yayınlama eğiliminde oldukları tespit edilmiş ve söz konusu indirimli satış reklamlarının, tüketicileri yanıltma yolunda en etkili stratejilerden biri olarak kabul edilmiştir. Bu çerçevede Kurul, indirimli satış reklamlarının, indirimli satışa konu ürün/kategori/kampanya kapsamı gibi konularda tüketiciler nezdinde belirsizlik yaratarak sürekli indirim ve kampanya yapıldığı algısının oluşmasına neden olması sebebiyle, ürünlerin sürekli olarak değişim gösterdiği altı aylık dönemsel indirimler gibi belirsiz ve sürekli indirim algısı yaratacak şekilde yapılmamasına karar vermiştir.

Gerçek Dışı Yorumlar, Sahte Yıldız ve Puanlar

Ayrıca Rapor’da, e-ticaret platformlarındaki tüketici yorumları ve derecelendirme sistemlerinin satın alma kararını önemli ölçüde etkilediğinden, bu yorumların ürünü gerçekten satın alan tüketiciler tarafından yapılmasının oldukça önemli olduğunu vurgulanmaktadır. Kurul yaptığı incelemelerde, tüketicilerin yapay zekâ tarafından üretilen sahte incelemelere, gerçek deneyimi olmayan kişiler tarafından yazılan değerlendirmelere ve tüketici yorumu satın almaya varan aldatıcı aykırılıklarla sıklıkla maruz kalındığını tespit etmiştir.

Kurul özellikle, bazı internet sitelerinde otel hizmetlerine ilişkin değerlendirmelerin, hizmetin satın alındığı platformdan farklı platformlarda tekrar kullanıldığını ve kullanıcıların hizmeti gerçekten deneyimlemeden değerlendirme yapmalarına olanak sağladığını tespit etmiştir.

Benzer şekilde, ürünü satın almış ve deneyimlemiş gerçek müşteriler tarafından yazılmış gibi görünen bazı değerlendirmelerin aslında yanıltıcı ve gerçek ürünle ilgisiz olduğu çevrimiçi yemek platformlarında da aldatıcı uygulamalar gözlemlenmiştir. Ek olarak, yanıltıcı sağlık beyanları içeren gıda ürünleri reklamlarına yönelik bir soruşturma başlatılmış ve sorumlu şirketlere idari para cezaları uygulanmıştır.

Yeşil Aklama ve İspatlanamayan Çevresel Beyanlar

Avrupa Birliği'nin ispatlanamayan çevresel beyanlara ilişkin tutumuna paralel olarak, Kurul 2024 yılında bazı yeşil aklamak içeren reklamları ve ispatlanamayan çevresel beyanları incelemeye almıştır. Bu doğrultuda Kurul, özellikle reklamlarda yer alan ve tüketicileri yanıltıcı olmayan çevresel iddiaların kanıtlanabilirliğini incelemektedir. Kurul, asılsız çevreci beyanlara ilişkin olarak aşağıdaki kararları vermiştir:

▪️ “Dünyaya sözümüz var”, “2024 yılında tüm ambalajlarımızı %100 sürdürülebilir yapmaya sözümüz var” ve “Sıfır atık ve sıfır emisyon hedefiyle doğaya ve insana sözümüz var” şeklindeki çevresel iddiaların doğrulanmamış ve/veya akredite bir kuruluş tarafından hazırlanmamış olması, reklam verenin bu ifadelerin hangi marka ürün veya ürün grubuna ilişkin olduğuna dair herhangi bir bilgi vermemesi ve tüketicilerin bu konuda bilgi alabilecekleri bir internet sitesi veya diğer mecralara yönlendirme yapılmaması nedeniyle tekstil sektöründen bir firma hakkında idari yaptırım uygulanmasına karar verilmiştir.

▪️ “Doğa dostu”, “doğayı senin kadar düşünen” ve “iklim dostu” gibi çevreci iddiaları nedeniyle gıda, giyim ve dayanıklı tüketim sektörlerinde faaliyet gösteren dört farklı şirkete, tüketicilere gerekli bilgi verilmeden ve tüketiciler nezdinde belirsizliğe yol açacak şekilde genel ifadeler kullanıldığı ve bu tür iddiaların ispatlanamadığı gerekçesiyle idari yaptırım uygulamıştır.

▪️ Yenilenmiş cep telefonu alımının çevresel sürdürülebilirliğe katkı sağladığını iddia eden "Sürdürülebilirlik Sertifikaları” reklamları da dayanaktan yoksun bulunmuş ve Kurul tarafından reklamların durdurulması kararı verilmiştir.