Sürdürülebilirlik ve ESG’de Hukukun Rolü

Bu makalede Öykü Su Sabancı ortak yazar olarak yer almıştır.

Günümüzde iş dünyasının paydaşları yalnızca maddi performansa ve kazanca odaklanmayıp, bir ihtiyaç olan ve AB, G20 gibi organizasyonların gündeminde yer alan sürdürülebilir bir yaklaşım benimseyerek, çevresel, sosyal ve yönetişimsel faktörleri içeren ESG (ÇSY - Çevresel, Sosyal ve Yönetişim) uygulamalarını ve bunların etkilerini dikkate almaya ve bu konuda faaliyet göstermeye başladı.

ESG, işletmelerin çevresel etkileri (E), sosyal sorumlulukları (S) ve etkili yönetişim uygulamalarını (G) inceleyen ve değerlendiren bir çerçevedir. Bu faktörler, finansal performanstan bağımsız olarak bir işletmenin sürdürülebilirliğini ölçmeye yardımcı olmaktadır. ESG kriterlerini iş stratejilerine entegre etmek, işletmeler için güvenilir bir yatırım aracı olarak değerlendirilmektedir. ESG ile:

• İşletmeler çevresel, sosyal ve yönetişimsel etkilerini ve sorumluluklarını dikkate almakta ve bu yöndeki olumsuz etkilerine uygun aksiyon almaktadır. Bu şekilde, işletmeler maliyetlerini azaltmakta ve verimliliklerini arttırmaktadır.
• Bunların yanı sıra ESG kriterlerinin sağlanması konusunda olumlu bir ESG performansı sağlayan işletmeler, yatırımcılar için daha cazip hale gelmekte ve borsa değerleri yükselmektedir.

Çevresel (Environmental) kriter, iklim değişikliği ile mücadele amacıyla karbon ayak izi, su kullanımı, atık yönetimi gibi etkileri dikkate alarak çevresel sürdürebilirliği ifade etmektedir. Sosyal (Social) kriter, çalışan hakları, iş koşulları, eşitlik, insan hakları ve etik standartları oluşturma ve koruma çabasını içermektedir. Son olarak yönetişim (Governance) kriteri ise işletmenin şeffaf, hesap verilebilir ve adil olmayı, yolsuzlukla mücadele stratejilerini, etik kurallarını, yetkin ve bağımsız bir yönetim kurulunun denetimini kapsamaktadır. İşletmelerin bu kriterler uyarınca konumunu ve performansını ölçmesine, izlemesine ve paydaşlarıyla paylaşmasına olanak sağlayan ESG raporlaması devreye girmektedir. Bu konu hakkında hem ulusal hem uluslararası çeşitli düzenlemeler yayınlanmakta olup, başlıca düzenlemelere aşağıda yer verilmektedir.

1. Uluslararası Başlıca Düzenlemeler

1.1. Finansal Olmayan Raporlama Direktifi (NFRD)

Avrupa Birliği (“AB”), 2014 yılında Finansal Olmayan Raporlama Direktifi (“NFRD” - Non-Financial Reporting Directive) yayınlamıştır. NFRD ile amaçlanan büyük işletmelerin finansal olmayan faaliyetlerinin diğer paydaşlar tarafından değerlendirilmesi ve bu şekilde işletmelerin şeffaf bir şekilde hareket etmeye teşvik edilmesidir. NFRD’nin kapsamı;

• yıllık ortalama 500’den fazla çalışanı olan işletmeler,
• AB’de düzenlenmiş piyasada işlem görev devredilebilir menkul kıymetlere sahip işletmeler ve
• AB mevzuatlarına göre kurulan kredi kuruluşları veya sigorta şirketleridir.

NFRD uyarınca, bu işletmeler ilk sürdürülebilirlik raporlarının teslimini 2024-2025 mali yıllarında teslim edecektir.

1.2. Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Yönergesi (CSRD)

AB Komisyonu işletmeler tarafından sağlanan bilgilerin güvenilir ve karşılaştırılabilir olmaması sebebiyle, mevcut raporlama stratejilerini değiştirecek Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Yönergesi (“CSRD” - Corporate Sustainability Reporting Directive) yayınladı. CSRD ile işletmelere daha ayrıntılı raporlama yükümlülükleri getirilerek, sürdürülebilirlik raporlamasını da finansal raporlama kadar önemli bir raporlama haline getirilmesini ve ayrı bir raporlamaya tabi olması gerektiğini amaçlanmaktadır.

CSRD kapsamınca işletmelerin sürdürülebilirlik stratejiler, hedefleri ve hedeflere ulaşmak için uyguladıkları politikalar, faaliyetler ve bu hedeflere ulaşılmasının takibinin ve raporlamanın nasıl yapılacağı konusunda bilgiler raporlamada yer almalıdır. CSRD’nin zorunlu hale gelmesi ile birlikte, işletmelerin daha şeffaf bir şekilde hareket etmeleri, yeşil aklamanın (greenwashing) sona ermesi ve sürdürebilirlik konusuna dâhil bir şekilde aksiyon almaları beklenmektedir.

CSRD uyarınca,

• yıllık ortalama 250 veya daha fazla çalışanı olan,
• net cirosu 40 milyon Euro’yu aşan veya
• bilançosu 20 milyon Euro varlığa sahip olma standartlarından en az ikisini karşılayan herhangi bir büyük şirket CSRD’ye göre raporlama yapmak zorundadır.

CSRD’nin getirmiş olduğu yükümlülükler arasında ESG hedeflerinin belirlenmesi ve buna ilişkin planların yıllık olarak yayınlanması, uzun vadeli stratejilere sürdürebilirliğin yerleştirilmesi, sera gazı emisyon hedefleri gibi birçok bilginin paylaşılması yer almaktadır.

CSRD’nin getirmiş olduğu yükümlülükler;

• NFRD’ye tabi olan şirketler için 01.01.2024
• NFRD’ye tabi olmayan büyük şirketler için 01.01.2025
• Borsada işlem gören KOBİ’ler, küçük ve karmaşık olmayan kredi kuruluşları ve sabit sigortalı kuruluşlar için 01.01.2026
• AB üyesi olmayan şirketler için 01.01.2028 yılı itibariyle aşamalı olarak uygulanacaktır.

1.3. IFRS S1 – S2

Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Vakfı (“IFRS” - International Financial Reporting Standards) tarafından global sürdürülebilirlik raporlama standartlarının geliştirilmesi adına kurulan Uluslararası Sürdürülebilirlik Standartları Kurulu (“ISSB” - International Sustainability Standards Board) 26 Haziran 2023 tarihinde şirketlerin ve yatırımcıların sürdürülebilirlik konusundaki açıklamalarını sermaye piyasaları için tek ve küresel bir temelde sunmaları adına IFRS S1 ve IFRS S2 standartlarını yayınladı.

• IFRS S1 Sürdürülebilirlikle İlgili Finansal Bilgilerin Açıklanmasına İlişkin Genel Gereklilikler (General Requirements for Disclosure of Sustainability-related Financial Information), ile şirketler sürdürülebilirliğe ilişkin daha kaliteli, şeffaf, güvenilir ve karşılaştırılabilir bir raporlama yapabilecektir. IFRS S1 ile yatırımcıların, şirketin kısa, orta veya uzun vadede nakit akışlarını, finansmana erişimini veya sermaye maliyetini makul ölçüde etkilemesi beklenebilecek sürdürülebilirlikle ilgili tüm riskler ve fırsatlar hakkında bilgi edinmesi amaçlanmaktadır.
• IFRS S2 İklimle İlgili Açıklamalar (Climate-related Disclosures) ile şirketlerin iklimle ilgili risklerin ve fırsatların nakit akışlarını, finansmana erişimlerini ve sermaye maliyeti üzerindeki etkilerine yönelik açıklamalarını raporlayarak yatırımcıların şirketlerin bu konulardaki yönetişim süreçlerini anlamalarına yardımcı olmasını amaçlanmaktadır. IFRS S2, şirketlerin, genel amaçlı finansal raporlarının yatırımcılar için işletmeye kaynak sağlamaya ilişkin kararlar alırken faydalı olması adına, iklimle ilgili riskler ve fırsatlar hakkında bilgi açıklamasını zorunlu kılmaktadır.

ISSB tarafından yayınlanan IFRS S2, IFRS S1 ile birlikte kullanılmak üzere tasarlanmıştır.

2. Ulusal Başlıca Düzenlemeler

2.1. Türkiye Sürdürebilirlik Raporlama Standartları (TSRS)

Kamu Gözetimi Kurumu (“KGK”), ISSB ile KGK arasında yapılan anlaşmaya istinaden, ISSB tarafından yayınlanan IFRS S1 ve IFRS S2 isimli uluslararası standartları benimseme kararı alarak, 29.12.2023 tarihli Resmi Gazete’de “Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartlarının (“TSRS”) Belirlenmesi” ve “Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartlarının Uygulama Kapsamının Belirlenmesi” başlıklı 2 kurul kararı yayınlamıştır.

TSRS kapsamında gerçeğe uygun sunum, önemlilik gibi kavramsal temeller; yönetişim, strateji, risk yönetimi gibi temel içerikler ve açıklamaların yeri, raporlama zamanı, uygunluk beyanı gibi genel hükümler belirlenmiştir.

TSRS kapsamında yürürlüğe giren önemli maddelerden birisi de sürdürülebilirlik raporu hazırlaması zorunlu olan şirketlere ilişkindir. İlgili madde uyarınca; (i) derecelendirme kuruluşlarının, (ii) finansal holding şirketlerinin, (iii) finansal kiralama şirketlerinin, (iv) faktoring şirketlerinin, (v) finansman şirketlerinin, (vi) varlık yönetim şirketlerinin, (vii) finansal holding şirketlerinde ve bankalarda 5411 sayılı Kanun’da tanımlandığı şekliyle nitelikli paya sahip olan şirketlerin, ve (viii) tasarruf finansman şirketlerinin,

• Aktif toplamı 500 Milyon Türk Lirası,
• Yıllık net satış hasılatı 1 Milyar Türk Lirası,
• Çalışan sayısı 250 kişi olması kriterlerinden en az ikisinin eşik değerlerini iki art arda iki raporlama döneminde aşması halinde, belirtilen şirketler TSRS Standartları uyarınca Sürdürülebilirlik Raporu hazırlamak zorunda olacaktır.

KGK tarafından yayımlanan ilgili standartlar 1 Ocak 2024 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.

3. Hukukun Rolü

Sürdürülebilirlik ve ESG kriterleri ile ilgili birçok alt başlık ve her alt başlık ile ilgili birçok hukuki düzenleme, sözleşme bulunmaktadır. Bu düzenlemelerin düzenli olarak takip edilmesi ve uyum için gerekli adımların atılması gerekmektedir. Bu kapsamda yapılan hukuki düzenlemeleri göz ardı eden işletmeler, değişen dünya ve iş koşullarına ayak uydurmakta zorlanabilir ve yatırımcılarını, arzlarını kaybetme riskiyle karşı karşıya kalabilir. Sürdürülebilirlik, ESG kriterleri ve bu alandaki hukuki düzenlemeler işletmelerin gelecekte varlıklarını devam ettirebilmeleri açısından oldukça önemlidir.

Yukarıda yer verilen başlıca hukuki düzenlemeler, işletmelere sürdürülebilirlik prensiplerine uyum sağlama ve toplum üzerinde olumlu bir etki bırakma ve yatırımcılarına sağlıklı ve şeffaf bir değerlendirme sunma konusunda rehberlik etmektedir.

Hukukun düzenleyici ve denetleyici rolü, işletmelerin sürdürülebilirlik ve ESG kriterlerine uyum sağlamasında ve gelecekte başarılı bir şekilde var olmalarında kritik öneme sahiptir. İlgili hukuki düzenlemelere uyum, sadece yasal gerekliliklerin yerine getirilmesi olarak değerlendirilmez, aynı zamanda işletmenin uzun vadeli başarısı ve toplumsal etkisi açısından da önem taşımaktadır.

Sürdürülebilirlik ve ESG konusundaki ulusal ve uluslararası düzenlemeler, işletmelerin faaliyet alanı ve organizasyon yapısı dikkate alınarak belirlenmeli ve bu hukuki düzenlemelerin doğru ve etkin bir şekilde uygulanması gerekmektedir.