Reklam Kurulu’ndan İnternet Alışveriş Sitelerinin Üyeliklerine Dair Kararlar

Son zamanlarda dijitalleşme süreçlerinde yaşanan gelişmeler, tüketicilerin çevrimiçi ortamlara yönelimini arttırmakla birlikte daha fazla dijital reklam ve uygulamayla karşılaşmasına da yol açıyor. Nitekim bu durum, Reklam Kurulu’nun (Kurul) da dikkatini çekmişti ve Kurul’un incelediği reklam ve tanıtımlara dair dosyalara da yansımıştı. Bu kapsamda 2023 yılında Kurul gündeminde görüşülerek karara bağlanan dosyaların %79’unu dijital mecralardaki reklamlar ve uygulamalar oluşturmuştu.

Dijitalleşme süreçlerinin tüketicilerdeki etkisine dair Ticaret Bakanlığı nezdinde de “Dijital Tüketicinin Korunması Projesi/Faz I: Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar” projesi yürütülmüştü. Bakanlık tarafından 15 Ocak 2024’te yapılan duyuruda Dijital Mecralarda Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Araştırma Raporu’nun (Rapor) tamamlanmasıyla birlikte projenin ilk aşamanın tamamlandığı duyurulmuştu.

Rapor’da, dijital mecralarda her iki tüketiciden birinin kişisel verilerini paylaşma konusunda endişeli olduğu bilgisi yer alıyor. Rapor’da dikkat çeken başka bir veri ise; internet üzerinden alışveriş yaparken “devam etme koşulu” olarak sunulan “üye olma” ve “elektronik ileti onayı”nı her on tüketiciden yedisinin kabul etme eğiliminde olduğu, çerezler konusundaysa her on tüketiciden dördünün kabul etmeme eğiliminde olduğu.

Rapor’dan çıkan sonuçları dikkate alan Kurul, radarına satın alma aşamasında tüketicilere üyelik koşulu sunan internet sitelerini de almıştı. Bu kapsamda Kurul tarafından 12 Mart 2024’te yayımlanan 343 sayılı bültende özellikle 12 adet internet sitesine yönelik verilen kararlar oldukça dikkat çekici.

Kurul söz konusu kararlarda özellikle; tüketiciden satın alma işlemi için zorunlu ve gerekli olan bilgilerden daha fazla kişisel verinin talep edilip edilmediği, üyelikten çıkmak için üyeliğe girişte öngörülen yöntemlerden daha ağır koşullar öngörülerek üyelikten çıkmanın zorlaştırılıp zorlaştırılmadığı, üyelik sözleşmesi ile birlikte, çerez ve ticari ileti onayının tüketici tercihine sunulup sunulmadığı, kişisel verilerin hedefli reklamcılık ve pazarlama amacıyla üçüncü kişilerle paylaşılıp paylaşılmadığı hususlarını değerlendiriyor.

Bu kapsamda Kurul, ilgili kararlarda özellikle aşağıdaki durumları haksız ve/veya aldatıcı ticari uygulama olarak değerlendirdi:

- "Üye Ol" ve "Giriş Yap" seçenekleriyle birlikte sunulan "Üye Olmadan Devam Et" seçeneğinin farklı renkte ve küçük punto ile sunulması,

- Hesap oluşturma ve satın alma sürecinde gerekli olmayan kişisel verilerin zorunlu olarak talep edilmesi,

- Hesap oluşturma sürecinde reklam/tanıtımlara yönelik açık rızaya dair kutucuğun önceden işaretli bir şekilde gelmesi,

- Üyeliğe dair sözleşme içerisine reklam/tanıtımlara yönelik koşullar eklenerek aktif rıza olmadan tüketicilerden ticari elektronik ileti onayı alınmaya çalışılması,

- Üyelere hedefli reklamcılığı kabul edip etmemelerine dair bir seçenek sunulmaması,

- Tüketicilere, hedefli reklam koşulunu kabul ile aynı kolaylıkta ret hakkı tanınmaması,

- Tüketicilere üyeliğin iptal edilmesine yönelik herhangi bir bilgilendirme, yönlendirme, açıklama ya da seçenek sunulmaması ve

- Üyelik iptalinin üyeliğe kayıt aşamasındaki gibi aynı veya benzer kolaylıkla yapılamaması.

Yukarıda yer verilen uygulamaların ortak özelliğiyse, tüketici mevzuatı açısından haksız ve aldatıcı ticari uygulama olarak değerlendirilmeleri. Nitekim, mevzuat kapsamında haksız ticari uygulamalar tüketiciyi aldatan veya yanıltan, dürüstlük ve adil ticaret ilkelerine aykırı her türlü ticari faaliyet olarak ifade edilebilirken; aldatıcı reklamlarsa ortalama tüketicinin ekonomik davranış biçimini önemli ölçüde bozan veya bozma ihtimali bulunan uygulamalar (örneğin; rakibinin malı, hizmeti, markası veya diğer bir ayırt edici özelliği ile karışıklığa sebep olan uygulamalar gibi) olarak ifade edilebilir.

Bu kapsamda Kurul tarafından yapılan değerlendirmelerde, yukarıda yer verilen bu uygulamaların, tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesini olumsuz etkilediği ve tüketicilerin açıkça bilgilendirilmediği söz konusu bu durumların firmalar lehine ve tüketiciler aleyhine değişikliklere yol açtığı vurgulandı.

Ayrıca Kurul tarafından, tüketiciye ürün satın aldıktan sonra platform üzerinde iz bırakmama imkanının tanınmaması da aynı kapsamda değerlendirildi ve bu gibi durumların tüketiciyi yanıltıcı nitelikte olduğu, dürüst rekabet ilkelerine aykırılık teşkil ettiği ifade edildi. Kurul tarafından değerlendirmeye alınan 12 adet dosyaya uygulanan yaptırımlar, idari para cezası ile birlikte durdurma ve düzeltme cezaları.

Reklam Kurulu’nun ilgili kararlarının yer aldığı bültene buradan ulaşabilirsiniz.