SUKUK (Kira Sertifikası)

Özet

Temelde bonoya benzer bir yapıya sahip olan sukuk, bir diğer adıyla kira sertifikası, yatırımcısına faizsiz getiri sağlayan, İslami finansın en önemli enstrümanlarından birini oluşturan bir sermaye piyasası ürünüdür. Beş farklı çeşidi bulunan sukuk, bonoyla benzer özellikleri taşısa da temelde birçok yönüyle bonodan ayrılmaktadır. Sukuk, Varlık Kiralama Şirketleri (“VKŞ”) tarafından devletlere, bankalara, şirketlere finansman sağlamak amacıyla ihraç edilebilmekle birlikte, bu ihraç sonucunda VKŞ’nin sahip olduğu varlıkların mülkiyeti yatırımcıya geçmemektedir. Sukuk yatırımcıları, ihraca dayanak olan VKŞ varlıkları aracılığıyla gelir sahibi olmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler: Bono, Faiz, Sukuk, Kira Sertifikası, Varlık Yönetim Şirketi, Yatırımcı.

1) Giriş

Özellikle son zamanlarda tercih edilen bir yatırım aracı olan sukuk, yatırımcısına faizsiz getiri sağladığı için katılım bankalarının sıklıkla kullandığı bir finansal getiri aracı haline gelmiştir. Sukukun sadece özel aracı kuruluşlar olan VKŞ’ler aracılığıyla ihraç edilebilmesi, bu finansman aracını diğer finansman araçlarından ayırmaktadır. Makalemizde genel olarak, sukukun özelliklerine, sukuk ihracına, sukuk dayanaklarına ve çeşitlerine değinilecektir.

2) Genel İtibarıyla Sukuk

Arapça’da finansal sertifika anlamına gelen “sukuk” kelimesi, uluslararası piyasalarda sukuk olarak anılırken; Türkiye’de kira sertifikası olarak da adlandırmaktadır.[1] Sukukun ortaya çıkışı incelendiğinde, özellikle gayrimenkul projeleri başta olmak üzere yüksek getiri sağlayan fonlarla karşılaşılmaktadır. Bu fonlar banka kredileri veya diğer yollar ile de finanse edilebilse de alternatif kaynak arayışı sukuk kullanımının yaygınlaşmasını sağlamıştır.[2]

İslami finansmanın yatırım araçlarından olan sukuk, sadece katılım bankalarının VKŞ’leri aracılığı ile ihraç edilip piyasaya sunulabilmektedir.[3] Sukukun niteliği ve ihracında uyulması gereken esaslar ile VKŞ’lere ilişkin hususlar 07.06.2013 tarihli ve 28670 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kira Sertifikaları Tebliği (III-61.1)’nde[4] (“Tebliğ”) düzenlenmiştir.

Sukuk, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılabilir. Halka arz edilmeyen sukukun satışı; tahsisli satış ve nitelikli yatırımcıya satış olmak üzere iki şekildedir.[5] Her iki durumda da satın alacak kişiler önceden bellidir ve satış bu kişilere yapılır.

Ayrıca sukuk, yurt içinde ihraç edilebileceği gibi yurt dışında da ihraç edilebilir. Sukuk ihracında başvurulan merci Sermaye Piyasası Kurulu’dur (“Kurul”) ve söz konusu sertifikanın yurt içinde veya yurt dışında ihraç ediliyor olmasına göre Kurul’a başvuru yapılırken ibraz edilmesi gereken belgeler farklılık göstermektedir.[6] Bu belgeler Tebliğ’in Ek-1 ve Ek-2’sinde ayrıntılı olarak listelenmiştir.

3) Sukukun İhracı

Sukukun ihracı VKŞ’ler tarafından yapılmakta olup, VKŞ’ler; devletlere, bankalara, şirketlere finansman sağlamak amacıyla ihraç ettiği sukukun alıcısı ve satıcısı arasındaki ilişkinin kurulmasına destek olurlar. VKŞ’ler finansal kiralama varlıklarını, yatırımcısına gelir sağlamak amacıyla kullanmaktadır. Bu sistemde varlıkların mülkiyet hakkı taraflara geçmemekte ve bu kapsamda sukuk sahibi yatırımcılar, VKŞ’lerin mülkiyetindeki varlıklar aracılığı ile bir gelire sahip olmaktadır. Bu gelirin faiz niteliğinde olmaması önem arz etmektedir.[7]

Sukukun ihracını sağlayan VKŞ’ler, Tebliğ’de düzenlendiği üzere sadece katılım bankaları tarafından değil, başka kuruluşlar tarafından da kurulabilmektedir.[8] Fakat uygulamada sukukun, nitelikleri de göz önüne alındığında katılım bankaları aracılığı ile kurulan VKŞ’ler tarafından ihraç edildiği görülmektedir. Ek olarak önemle belirtmek gerekir ki; VKŞ esas sözleşmesi için Kurul’dan uygun görüş alınması zorunludur.[9]

4) Sukukun Dayanakları

Sukukun dayanakları, Tebliğ’in 5 ve 9. maddeleri arasında düzenlenmiş olup, bu kapsamda Tebliğ’de beş farklı sukuk dayanağı belirtilmiştir. Buna göre sukuk; sahipliğe, yönetim sözleşmesine, alım-satıma, ortaklığa ve eser sözleşmesine dayalı olarak veya bu sayılanların birlikte kullanılması suretiyle ihraç edilebilir.[10] Tebliğ’in ilgili maddeleri uyarınca VKŞ tarafından ihraç edilen sukuk türlerinin dayanakları aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır.

Sahipliğe Dayalı Kira Sertifikaları, Tebliğ’in 5. maddesinde “kaynak kuruluşa veya üçüncü kişilere kiralanmak veya VKŞ adına yönetilmek üzere VKŞ tarafından kaynak kuruluştan devralınacak varlık ve hakların finansmanını sağlamak için ihraç edilen kira sertifikaları” olarak tanımlanmıştır. Bu sertifikaların VKŞ’ye ait olduğuna dair sözleşme düzenlenmesi, devre konu varlıkların devrinin mevzuata uygun şekilde yerine getirilmesi ve VKŞ’nin, temerrüde düşülmesi halinde varlıklar ve haklar üzerinde tasarruf yetkisine sahip olması zorunludur.[11]

Yönetim Sözleşmesine Dayalı Kira Sertifikaları, Tebliğ’in 6. maddesinde “kaynak kuruluşa ait varlık veya hakların vade boyunca kiralanması da dahil olmak üzere VKŞ lehine yönetilmesi neticesinde elde edilen gelirlerin sözleşme hükümleri çerçevesinde VKŞ’ye aktarılması amacıyla ihraç edilen kira sertifikaları” olarak tanımlanmıştır. Bu durumda varlık veya hakların mülkiyeti VKŞ’ye geçmemekle birlikte, bunların VKŞ lehine yönetileceğine dair bir sözleşme düzenlenir.[12]

Alım-Satıma Dayalı Kira Sertifikaları, Tebliğ’in 7. maddesinde “bir varlık veya hakkın VKŞ tarafından satın alınarak 12nci maddenin birinci fıkrasında belirtilen nitelikteki şirketlere vadeli olarak satılması işleminde varlık veya hak alımının finansmanını sağlamak için ihraç edilen kira sertifikaları” olarak tanımlanmıştır. Tebliğ’in 12. maddesinin 1. fıkrasında VKŞ kurabilecek şirketler belirtilmiştir. VKŞ en geç elde edilen fonların hesabına geçtiği günü izleyen iş günü varlık veya hakları spot piyasadan aldıktan sonra maliyetinin üzerinde bir bedelden vadeli olarak satmak zorundadır. Bu işlemin belirtilen sürede gerçekleştirilmemesi halinde toplanan fonlar, yatırımcılara en geç VKŞ’nin hesabına aktarılmasını izleyen ikinci iş günü iade edilir. Ayrıca yapılacak ihraçlara konu varlık veya hakların Borsa İstanbul Anonim Şirketi veya diğer likit piyasalarda alınıp satılması da Tebliğ uyarınca zorunludur.[13]

Ortaklığa Dayalı Kira Sertifikaları, Tebliğ’in 8. maddesinde “VKŞ’nin ortak girişime ortak olmak amacıyla ihraç ettiği kira sertifikaları” olarak tanımlanmıştır. Tebliğ’de tüm sermayenin VKŞ tarafından koyulması ya da kısmi olarak sermaye ödemesi yapılması ayrı ayrı düzenlenmiştir.[14]

Eser Sözleşmesine Dayalı Kira Sertifikaları, Tebliğ’in 9. maddesinde “VKŞ’nin iş sahibi sıfatıyla taraf olduğu bir eser sözleşmesi kapsamında eserin meydana getirilmesini sağlamak amacıyla ihraç edilen kira sertifikaları” olarak tanımlanmıştır. Eser bedeli VKŞ tarafından peşin ödenirse, eserin tam ve zamanında tamamlanmasını temin etmek amacıyla, yüklenici tarafından VKŞ lehine olacak şekilde menkul ve gayrimenkul rehni veya benzer nitelikte teminat verilmesi zorunludur.[15]

Bu doğrultuda, yukarıda belirtilen dayanakları esas alarak ihraç edilen çeşitli sukuk türleri mevcut olup, bunlardan bazılarına mudarebe sukuku, murabaha sukuku, müşareke sukuku, selem sukuku, istisna sukuku ve icare sukuku örnek verilebilir.[16]

Kaynakça

1. Türkiye Katılım Bankaları Birliği, TKBB Yayınları Yayın No:7, Kobi’ler için Adım Adım Katılım Bankacılığı

2. Merve Kurdak Kurtdarcan, Kira Sertifikalarıyla Sukuk Gayrimenkul Projelerinin Finansmanı, 1. Baskı, İstanbul 2019

3. Mustafa Yılmaz, Kazım Kılınç, Sukuk’un Pazarlanmasında Karşılaşılan Sorunlar, Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 25 Sayı: 86 (Bahar 2021)

4. 07.06.2013 tarihli ve 28670 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kira Sertifikaları Tebliği (III-61.1)