Türkiye’de Kripto Varlıklara ve Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcılara İlişkin Yasal Düzenlemeler ve Mevcut Durum

ÖZET

2 Temmuz 2024 tarih ve 32590 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan ve aynı tarihte yürürlüğe giren 7518 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (“Kanun”) ile birlikte Türkiye’de ilk defa kripto varlıklara ve kripto varlık hizmet sağlayıcılara ilişkin kapsamlı düzenlemeler yapılmış olup bu düzenlemelerin temel amacının, hızla büyüyen kripto para piyasasında yatırımcıları korumak, piyasa istikrarını sağlamak ve kara para aklama gibi suçlara karşı önlem almak olduğu görülmektedir. Kanun kapsamında Bitcoin, Ethereum, Solana gibi çeşitli kripto varlıklar ve bu kripto varlıklarla ilgili alım, satım, takas, saklama gibi hizmetler sunan platformlar yer almaktadır. Kanun’un yayımlanma tarihinde Sermaye Piyasası Kurulu (“Kurul”) tarafından konuya ilişkin duyuru (“Duyuru”) da yapılmış olup Kanun ve Duyuru uyarınca, halihazırda kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyet gösteren şirketler 2 Ağustos 2024 tarihine kadar, kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyet göstermek isteyen şirketler ise Kurul tarafından çıkarılacak ikincil düzenlemelere kadar Kurul’a başvuruda bulunmakla yükümlü tutulmuştur. Kripto varlık hizmet sağlayıcıları Kurul’un düzenleme ve denetim yetkisi altına alan bu düzenlemelerin, sektörde belirsizliklerin azalmasına ve yatırımcı güveninin artmasına katkıda bulunması beklenmekle birlikte, katı düzenlemelerin bazı küçük ölçekli kripto varlık hizmet sağlayıcıların faaliyetlerini kısıtlayabileceği ve sektörün büyümesini yavaşlatabileceği değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Kripto Varlık, Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcı, Sermaye Piyasası Kurulu, Mali Suçları Araştırma Kurulu

I. GİRİŞ

Hukuki açıdan para, bir ödeme veya değiştirme aracı olarak tanımlanabilmektedir. Bu doğrultuda, paranın hukuk sisteminde sözleşmede bir tarafın borcunun konusunu oluşturduğu görülmektedir. Hayatımıza ilk olarak 2009 yılında giren kripto paraların ise günümüzde halen net bir tanımı yapılamamaktadır. Buna karşılık kripto paralar, sanal cüzdanlardan şifre ile alınıp yine bu şifreler vasıtasıyla kullanılan veya transferi gerçekleştirilen paralar olarak tanımlanabilmektedir. Kripto paraların transfer sürecine ilişkin hizmetleri, kripto para saklama hizmetleri ve kripto para borsalarında işlem yapma hizmetleri sunan şirketlere ise günümüzde kripto varlık hizmet sağlayıcıları denmektedir.[1]

Türkiye’de, kripto varlıklar ve kripto varlık hizmet sağlayıcılara ilişkin çeşitli düzenlemeler bulunmakla birlikte, ilk kapsamlı düzenleme Kanun ile yapılmış olup kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyet gösterecek şirketler Kurul’un düzenleme ve denetim yetkisi altına alınmıştır. Bu çalışmamızda kripto varlıklara ilişkin Türkiye’deki yasal düzenlemeler ile kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyet göstermek isteyen şirketlerin Kanun ve Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı (“MASAK”) mevzuatı nezdinde yapması gerekenler incelenmektedir.

II. KRİPTO VARLIKLARA İLİŞKİN YASAL DÜZENLEMELER

Türkiye’de kripto varlıklara yönelik düzenlemeler 2021 yılından itibaren kademeli olarak yürürlüğe girmiştir. Kripto varlıklara ilişkin ilk düzenleme 16 Nisan 2021 tarih ve 31456 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan ve 30 Nisan 2021 tarihi itibarıyla yürürlüğe giren Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik (“Yönetmelik”) olup Yönetmelik’te kripto varlıklar, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilemeyen gayri maddi varlıklar olarak ifade edilmiştir.[2] Bununla birlikte, Yönetmelik ile kripto varlıkların, herhangi bir ödeme biçimi veya bir takas aracı olarak kullanılması yasaklanmıştır.

1 Mayıs 2021 tarih ve 31471 sayılı Resmî Gazete’de Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte (“Tedbir Yönetmeliği”) Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (“Değişiklik Yönetmeliği”) ile kripto varlık hizmet sağlayıcıları suç gelirlerinin aklanmasına ve terörizmin finansmanına karşı mücadele kapsamında “yükümlü” olarak kabul edilmiştir.[3] Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının yükümlü olarak düzenlenmesi akabinde kripto varlık hizmet sağlayıcılara ilişkin MASAK tarafından çeşitli düzenlemeler yayımlanmıştır. Bu düzenlemeler, 4 Mayıs 2021’de yayımlanan Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcıları için Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Yükümlülüklere İlişkin Temel Esaslar (“Temel Esaslar”) ve 23 Temmuz 2024 tarihinde ikinci sürümü yayımlanan Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcılarına Yönelik Şüpheli İşlem Bildirim Rehberi’dir (“Rehber”). Bu düzenlemelerde, suç gelirlerinin aklanmasının ve terörizmin finansmanının önlenmesine ilişkin yükümlülüklerin temel esaslarının, şüpheli işlem bildirimlerinin nasıl gerçekleştirileceğinin ve MASAK tarafından gerçekleştirilecek denetimlerin kapsamı belirlenmektedir.

2024 yılında yürürlüğe giren Kanun ile birlikte Türkiye’de ilk defa kripto varlıklara ve kripto varlık hizmet sağlayıcılara ilişkin kapsamlı düzenlemeler yapılmış olup Kanun ile Türkiye'deki kripto varlık düzenlemelerinin, uluslararası standartlarla uyumlu hale getirilerek, yatırımcıları korumak, piyasa istikrarını sağlamak ve finansal suçlarla mücadele etmek gibi önemli amaçlar ilke edinilmiştir. Kanun’da; kripto varlık ve kripto varlık hizmet sağlayıcı ifadeleri tanımlanmış, kripto varlık hizmet sağlayıcıları Kurul yetkisi ve denetimine tabi tutulmuş, kripto varlık hizmet sağlayıcılarının kuruluşları, faaliyete başlamaları, ortakları, yöneticileri, sermaye yeterliliği, pay devirleri, yapabilecekleri faaliyetler gibi konularda Kurul’un ilke ve esaslar belirleyebileceği düzenlemiştir.  Ayrıca, kripto varlık işlemlerinden elde edilen kazançların vergilendirilmesi gibi önemli bir konuya da değinilmiştir. Bununla birlikte, kripto varlık teknolojilerindeki hızlı gelişmeler göz önüne alındığında, düzenlemelerin de sürekli olarak güncellenmesi ve geliştirilmesi gerekeceği değerlendirilmektedir. Özellikle, stablecoin’ler, merkeziyetsiz finans (DeFi) gibi yeni kavramların ortaya çıkmasıyla birlikte, düzenlemelere yeni başlıklar eklenmesi ve mevcut düzenlemelerin yeniden değerlendirilmesi gerekebilecek olup bu hususlara ilişkin Kurul’un çıkaracağı ikincil düzenlemelerin takip edilmesi önem arz etmektedir.

İlaveten, Kanun’un geçiş hükümleri ile halihazırda kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyet gösteren şirketler ile Kurul’un çıkaracağı ikincil düzenlemelere kadar kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyete başlayacak şirketlerin ilgili belgelerle Kurul’a başvurmaları gerektiği, bunlar haricindekilerin ise Kurul’dan faaliyet izni almadan faaliyete başlayamayacakları düzenlenmiştir.[4]

III. KURUL’A YAPILACAK BAŞVURU

A. Halihazırda Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcı Olarak Faaliyet Gösteren Şirketler Açısından

Kanun kapsamında, halihazırda kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyet gösterenlerin 2 Ağustos 2024 tarihine kadar, Duyuru’nun ekinde bulunan Ek-1 ve Ek-2’de yer alan bilgi, belge ve açıklamalarla birlikte Kurul tarafından ikincil düzenlemelerde öngörülecek şartları sağlayarak faaliyet izni almak üzere gerekli başvuruları yapacaklarına ilişkin beyanlarını Kurul’a sunmuş olmaları gerekmekteydi.[5]

Mevcut durumda en geç ilgili tarihe kadar gerekli belgeleri Kurul’a sunmamış olan kripto varlık hizmet sağlayıcıların ise, üç (3) ay içinde tasfiye kararı alacaklarına ve tasfiye sürecinde yeni müşteri kabul etmeyeceklerine dair bir beyanlarını yine aynı tarih olan 2 Ağustos 2024 tarihine kadar Kurul’a sunmuş olmaları gerekmekteydi.[6]

B. İlk Defa Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcı Olarak Faaliyet Gösterecek Şirketler Açısından

Kanun kapsamında, ilk defa kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyet göstereceklerin Kurul’un çıkaracağı ikincil düzenlemelerden önce, Duyuru’nun ekinde bulunan Ek-1 ve Ek-2’de yer alan bilgi, belge ve açıklamalarla birlikte Kurul tarafından ikincil düzenlemelerde öngörülecek şartları sağlayarak faaliyet izni almak üzere gerekli başvuruları yapacaklarına ilişkin beyanlarını Kurul’a sunmaları gerekmekteydi.[7]

C. Başvuruların Mevcut Durumu ve Kurul Tarafından Çıkarılan Ek Düzenlemeler

5 Ağustos 2024 tarihinde konuya ilişkin olarak Kurul tarafından duyuru yapılmış olup, A ve B başlıklarında sayılan şirketlerden ilgili belgelerle 2 Ağustos 2024 tarihine kadar Kurul’a başvuranların kırk yedi (47) tanesi Kurul internet sitesinde “Faaliyette Bulunanlar Listesi”nde[8], üç (3) tanesi ise “Tasfiye Beyanında Bulunanlar Listesi”nde[9] yayımlanmıştır. Duyuruda ayrıca listelerin incelemesi devam eden şirketler açısından gelişme oldukça güncelleneceği ifade edilmiştir.[10] 16 Ağustos 2024 tarihinde söz konusu listeler Kurul tarafından güncellenmiş olup halihazırda Faaliyette Bulunanlar Listesi’nde yetmiş altı (76), Tasfiye Beyanında Bulunanlar Listesi’nde sekiz (8) şirket bulunmaktadır.

İlaveten 8 Ağustos 2024 tarihinde Kurul tarafından yayımlanan 2024/38 sayılı bültende 42/1259 sayılı ilke kararı (“İlke Kararı”) alınmış olup, İlke Kararı’nda kripto varlık hizmet sağlayıcıların mali güçlerinin yüksek seviyede olmasının beklendiği ifade edilmiş, bu niteliği taşımayanların sektörde yol açabilecekleri olumsuzluğun engellenmesi adına ilke ve esaslar belirlenmiştir. Söz konusu ilke ve esaslarda kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyet gösterecek platformların kuruluş şartlarına yer verilmiş olup ayrıca Faaliyette Bulunanlar Listesi’nde yayımlanan şirketlerin de bu şartlara uyum sağlamasının istendiği ifade edilmiştir.[11]

Kanun ve Duyuru’da Kurul’a başvuru yapan şirketlerin Kurul tarafından faaliyet iznine ilişkin çıkarılacak ikincil düzenlemelere kadar faaliyetlerini devam ettirebilecekleri diğer şirketlerin ise ikincil düzenlemelerle birlikte Kurul’dan faaliyet izni almadan faaliyet gösteremeyecekleri düzenlenmiş olup bu kapsamda hem Kurul’a yapılan başvuru sayısının çokluğu hem de faaliyet iznine ilişkin ikincil düzenlemeler için Kanun’da öngörülen altı (6) aylık süre göz önünde bulundurulduğunda Kurul’un sektörün güvenilirliğini sağlamak amacıyla ara bir düzenleme olarak İlke Kararı’nı yayımladığı ve çeşitli şartlar düzenlediği değerlendirilmektedir. Bankacılık ve finans gibi regüle sektörlerde faaliyet gösterecek olan ve minimum sermaye yükümlülüğüne tabi şirketlerin başvuru süreçleri genellikle kuruluş izni ve faaliyet izni aşaması olarak ikiye ayrılmış olup sermaye ödeme yükümlülüğü faaliyet izni başvurusu öncesinde tamamlanmakta ve bu şirketlerin faaliyet izni almaksızın faaliyete geçmesi mümkün olmamaktadır. Kripto varlık piyasasının ise, henüz kripto varlık hizmet sağlayıcıların kuruluş ve faaliyet şartlarına dair bir mevzuat çıkarılmamışken fiilen faaliyete geçmiş bir piyasa olması sebebiyle, kripto varlık hizmet sağlayıcılar için minimum sermaye yükümlülüğünün, İlke Kararı ile henüz kuruluş izni aşamasında getirildiği ve bu şekilde piyasa güvenliğinin ve müşteriler ile diğer ilgilerinin menfaatlerinin korunmasının amaçlandığı değerlendirilmektedir.

İlke Kararı’na göre; kripto varlık hizmet sağlayıcıların asgari sermayelerinin 50.000.000 TL (elli milyon Türk Lirası) olması (bu tutarın faaliyet esaslarına yönelik çıkarılacak düzenlemeler kapsamında artırılabileceği ifade edilmiştir), sermayelerinin tamamının nakden ödenmiş olması ve özsermayelerinin bu tutardan az olmaması gerekmektedir. Sermaye şartı ile birlikte ünvan, faaliyet konusu gibi hususlarda da çeşitli düzenlemeler yapılmış olup, halihazırda Faaliyette Bulunanlar Listesi’nde yayımlanan şirketler ile güncelleme ile listeye dahil edilecek şirketlerin öngörülen şartları sağlayarak 8 Kasım 2024 tarihine kadar Kurul’a başvuruda bulunması gerektiği düzenlenmiştir.[12] Ayrıca B başlığında sayılan ilk defa kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyet göstermek isteyen şirketlerin, İlke Kararı’nda belirtilen şartları sağlamaları ve Kurul’un çıkaracağı ikincil düzenlemelerden önce, İlke Kararı’nın ekinde bulunan Ek-1 ve Ek-2’de yer alan bilgi, belge ve açıklamalarla birlikte Kurul tarafından ikincil düzenlemelerde öngörülecek şartları sağlayarak faaliyet izni almak üzere gerekli başvuruları yapacaklarına ilişkin beyanlarını Kurul’a sunarak başvuruda bulunmaları gerekmektedir.[13]

IV. KRİPTO VARLIK HİZMET SAĞLAYICILARIN MASAK MEVZUATI KAPSAMINDAKİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE MASAK BAŞVURUSU

A. Yükümlülükler

Yukarıda detaylıca açıklandığı üzere Değişiklik Yönetmeliği uyarınca kripto varlık hizmet sağlayıcıları Tedbir Yönetmeliği kapsamında yükümlü olarak düzenlenmiştir. Bu doğrultuda, kripto varlık hizmet sağlayıcıların şüpheli işlemlerin bildirilmesi başta olmak üzere MASAK mevzuatı kapsamında çeşitli yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu yükümlülükler; şüpheli işlem bildirimi yükümlülüğü, müşterinin tanınması yükümlülüğü, bilgi ve belge verme yükümlülüğü, muhafaza ve ibraz yükümlülüğü ve devamlı bilgi verme yükümlülüğüdür.[14]

- Şüpheli İşlem Bildirim Yükümlülüğü: İşleme konu fon veya mal varlığının yasa dışı kaynaktan elde edilmiş olabileceği veya yasa dışı bir amaçla kullanılacağı konusunda işlemi gerçekleştiren ve/veya aracılık edenlerde oluşacak herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması halinde işlemin, şüpheli işlem kapsamına gireceği kabul edilmektedir. (örn. müşterinin sürekli iş yaptığı veya para gönderdiği adresler dışındaki adres ve hesaplara, şüpheyi gerektirecek şekilde önemli ölçüde para transfer etmesi, uyuşturucu ve kaçakçılık gibi suçlar ile terörist organizasyonların mevcut olduğu ülkelerden ve sınır ötesi merkezlerden (offshore-centres) veya bu ülke ve merkezlere normal olmayan büyük meblağlı transferlerin yapılması vb.) Bu durumda kripto varlık hizmet sağlayıcı tarafından söz konusu işlemin şüpheli işlem olarak MASAK’a bildirilmesi gerekmektedir.

- Müşterinin Tanınması Yükümlülüğü: Kripto varlık hizmet sağlayıcıları ile bu platformlardan hizmet alacak kullanıcılar arasında sözleşmeye dayanan ve sürekli iş ilişkisi olarak nitelendirilen üyelik ilişkisinin kurulması halinde tutar gözetilmeksizin kimlik bilgilerinin alınarak kimlik tespiti yapılması zorunluluğu getirilmiştir. Kimlik tespiti kapsamında, gerçek kişilerde; ilgilinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarası, adresi ve imza örneği, iş ve mesleğine ilişkin bilgiler, varsa telefon numarası, faks numarası, elektronik posta adresi ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası tüzel kişilerde; tüzel kişinin ünvanı, ticaret sicil numarası, vergi kimlik numarası, faaliyet konusu, açık adresi, telefon numarası ile varsa faks numarası ve elektronik posta adresi, tüzel kişiliği temsile yetkili kişinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınmalıdır.

- Bilgi ve Belge Verme Yükümlülüğü, Muhafaza ve İbraz Yükümlülüğü: Kripto varlık hizmet sağlayıcılar, MASAK ve MASAK mevzuatı kapsamındaki denetim elemanları tarafından istenilecek her türlü bilgi, belge ve bunlara ilişkin her türlü ortamdaki kayıtları, bu kayıtlara erişimi sağlamak veya okunabilir hale getirmek için gerekli tüm bilgi ve şifreleri tam ve doğru olarak vermek ve gerekli kolaylığı sağlamakla sorumludur. İlaveten, kripto varlık hizmet sağlayıcılar her türlü ortamdaki; belgeleri düzenleme tarihinden, defter ve kayıtları son kayıt tarihinden, kimlik tespitine ilişkin belgeleri ise son işlem tarihinden itibaren sekiz (8) yıl süreyle muhafaza ve istenmesi halinde yetkililere ibraz etmekle yükümlüdür.[15] 

Söz konusu yükümlülüklerin ihlali halinde çeşitli yaptırımlar düzenlenmiş olup bu yaptırımlar; idari para cezaları, adli para cezaları ve hapis cezasıdır.[16] Söz konusu yaptırımlar sadece şirketler için geçerli olmayıp şirketlerin yönetim ve temsilinden sorumlu yönetim kurulu üyeleri ve konuya ilişkin şirket çalışanları için de söz konusu olabilecektir.

B. Başvuru

Kanun’un yayımlanması akabinde 23 Temmuz 2024 tarihinde MASAK tarafından Rehber’in ikinci sürümü yayımlanmış olup kripto varlık hizmet sağlayıcıların yükümlülüklerinden biri olan şüpheli işlem bildirimleri ve şüpheli işlem bildirim formunda çeşitli değişiklikler yapılmıştır. Buna göre, kripto varlık hizmet sağlayıcıların şüpheli işlem bildirimlerini zorunlu haller dışında elektronik ortamda yapması yükümlülüğü düzenlenmiş olup elektronik ortamda gönderimin MASAK.Online sistemi kullanılarak yapılacağı belirtilmiştir. MASAK.Online sisteminin kullanılabilmesi için ise Elektronik Ortamda Şüpheli İşlem Bildirimi Taahhüt Formu’nun (“Taahhüt”) ıslak imzalı halinin MASAK’a iletilmesi gerekmektedir.[17]

Bu kapsamda kripto varlık hizmet sağlayıcıların gerekli belgelerle Kurul’a yaptıkları başvuruya ek olarak Tedbir Yönetmeliği uyarınca yükümlü statüsünde olmaları sebebiyle MASAK’a Taahhüt’ü iletmeleri gerekmektedir.

V. SONUÇ

2021 yılından bu yana kripto varlıklar ve kripto varlık hizmet sağlayıcılarına ilişkin kademeli olarak regülasyonlar yapılan Türkiye’de, kripto para borsasında belirsizliklerin azalması, yatırımcı güveninin sağlanması ve uluslararası düzenlemelere uyum sağlanması amacıyla Kanun ile kapsamlı düzenlemeler yapılmış, kripto varlık hizmet sağlayıcılar Kurul’un düzenleme ve denetim yetkisi altına alınmış ve Kurul’dan faaliyet izni almadan kripto varlık hizmet sağlayıcı olarak faaliyet göstermek yasaklanmıştır. Söz konusu yasak halihazırda faaliyet gösteren ve listelenmiş şirketler için geçerli olmayıp bu şirketlerin 8 Kasım 2024 tarihine kadar İlke Kararı’nda belirlenen şartları yerine getirmeleri gerekmektedir. İkincil düzenlemelerden önce Kurul’a başvuru yapacak halihazırda faaliyet göstermeyen şirketlerin ise İlke Kararı’nda belirlenen şartları yerine getirerek İlke Kararı’nda açıklanan belgelerle Kurul’a başvuru yapmaları gerekmektedir. Bu şirketlerin Kurul internet sitesindeki Faaliyette Bulunanlar Listesi’ne dahil edildikten sonra faaliyetlerine başlayabilecekleri değerlendirilmektedir. Bununla birlikte her halükârda bütün şirketlerin Kurul’un çıkaracağı ikincil düzenlemeler akabinde Kurul’a faaliyet izni başvurusunda bulunması gerekmektedir.

Mevcut durum itibarıyla, kripto varlık hizmet sağlayıcıların Kurul’a yapacakları başvuruya ek olarak MASAK mevzuatı kapsamında yükümlü olmaları sebebiyle MASAK’a Taahhüt’ü iletmeleri gerekmektedir. İlaveten, kripto varlık hizmet sağlayıcıların yükümlü statüsünde olmaları sebebiyle şüpheli işlem bildirimi yükümlülüğü, müşterinin tanınması yükümlülüğü, bilgi ve belge verme yükümlülüğü, muhafaza ve ibraz yükümlülüğü ve devamlı bilgi verme yükümlülüklerini eksiksiz olarak yerine getirmeleri gerekmektedir.

Kanun’un kripto varlıklara ilişkin Türkiye’de yeni bir dönem başlattığı açık olmakla birlikte kripto varlık teknolojilerindeki hızlı gelişmeler göz önüne alındığında, düzenlemelerin de sürekli olarak güncellenmesi ve geliştirilmesi gerekeceği değerlendirilmektedir.