Enerji Sektöründe Yeşil Dönüşüme Yönelik Hedeflere Erişimde Kullanılabilecek Finansman İmkanları

Enerji sektöründe sürdürülebilir bir geleceğe ulaşma hedefiyle, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (“EPDK”) ve Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (“TENMAK”) gibi kurumlar birçok destek ve teşvik sağlamaktadır. İşbu yazı serimizin bu bölümünde, enerji sektörüne yönelik finansman imkanları ve teşvik programları ele alınacaktır.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı enerji tüketimini azaltmak, verimliliği artırmak ve karbon emisyonlarını düşürmek için teşvik programları uygulamaktadır. Bu programlar, enerji verimliliği projelerine finansal destek sağlayarak hem ekonomik tasarruf hem de çevresel fayda sağlamayı hedeflemektedir.

Verimlilik Artırıcı Proje (“VAP”) Destek Programı, enerjinin üretimden tüketime kadar tüm süreçlerde verimliliğin artırılmasını, tasarruf potansiyelinin ekonomiye kazandırılmasını ve çevresel etkilerin azaltılmasını hedefleyen bir teşvik mekanizmasıdır. VAP Destek Programı, 2009 yılından bu yana uygulanmakta olup şimdiye kadar 646 projeye toplamda 184 milyon TL destek sağlanmış ve bu projelerle işletmeler 755 milyon TL yatırım gerçekleştirmiştir. Bu yatırımlar sonucunda yaklaşık 1,32 milyar TL tasarruf edilmiş ve 559 bin ton CO2 emisyon azaltımı sağlanmıştır.

2024 yılında yapılan düzenlemelerle birlikte, sektörel kısıtlamalar kaldırılmış ve destek bedeli 15 milyon TL’ye çıkarılmıştır. Ayrıca, proje bedeli limiti kaldırılmış ve destek oranı projelerin toplam bedelinin %30’u olarak belirlenmiştir. Destek bedelleri her yıl yeniden değerleme oranına göre güncellenecektir. Bakanlık, enerji verimliliğini artırmayı amaçlayan projeler için toplam 15 milyon TL’yi geçmeyecek şekilde destek sağlayacaktır. Başvurular, gerçek ve tüzel kişiler tarafından Enerji ve Tabii

Kaynaklar Bakanlığı’nın elektronik başvuru sistemi üzerinden yapılabilmektedir. Program kapsamında çağrı başvuruları, yeni mevzuat düzenlemeleri tamamlanana kadar geçici olarak kapatılmıştır. Program, sadece enerji verimliliğini artırmayı değil, aynı zamanda çevresel sürdürülebilirliği desteklemeyi, enerji tüketimini optimize etmeyi ve enerji maliyetlerini azaltarak sanayi ve diğer sektörlerin rekabet gücünü artırmayı da hedeflemektedir. Program, Enerji Verimliliği ve Çevre Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülmektedir.

Enerji ve Karbon Azaltım (“EKA”) Destek Programı, enerji tüketimini ve karbon emisyonlarını azaltmayı teşvik etmek amacıyla tüm sektörlerde uygulanmaktadır. Destek miktarı her yıl yeniden değerleme oranına göre güncellenmektedir. 2024 yılı itibarıyla, enerji faturası desteği 10 kat artırılarak önceki 1 milyon TL sınırından 10 milyon TL’ye çıkarılmıştır. Enerji ve karbon yoğunluğunu veya spesifik enerji tüketimini azaltan işletmelerin başvuruları, ödenek imkânları ve belirlenen kriterler çerçevesinde değerlendirilmektedir.

EKA Destek Programı, 2009 yılından itibaren enerji yoğunluğunu belirlenen oranlarda azaltan işletmelere destek vermektedir. Bu süreçte, 16 başvuru sahibine toplamda 8,88 milyon TL destek sağlanmış; işletmeler 36 milyon TL yatırım yaparak bu yatırımlardan 16 milyon TL tasarruf elde etmiş ve 27 bin ton CO2 emisyonunun azaltımını gerçekleştirmiştir.

Avrupa Birliği Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (“IPA”) Türkiye’nin enerji sektöründe düşük karbonlu, sürdürülebilir ve verimli teknolojilerin geliştirilmesi, Avrupa Birliği ile entegrasyonun sağlanması ve teknoloji transferinin gerçekleştirilmesi amacıyla projelere mali destek sağlayan bir programdır. IPA, Türkiye’nin Avrupa Birliği düzenlemelerine uyum sağlamasını ve bu süreçte gerekli altyapıyı oluşturmasını hedeflemektedir.

IPA III dönemi için toplam bütçe 14,5 milyar Euro olarak belirlenmiştir. Bu bütçe, tematik alanlar arasında dağıtılmış olup, enerji sektörünün de yer aldığı 3. pencereye 4,35 milyar Euro tahsis edilmesi öngörülmektedir. Başvurular, Avrupa Komisyonu’nun belirlediği tarihlerde, kamu kurumları tarafından lider kurum olan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na sunulmaktadır. Merkez birimleri, bağlı kuruluşlar ve ilgili kurumlar tarafından hazırlanan proje önerileri, Bakanlık tarafından stratejik yanıt belgesi çerçevesinde değerlendirildikten sonra Avrupa Birliği Başkanlığı’na iletilecektir. Uygun bulunan projeler, Avrupa Komisyonu’na sunularak mali destek süreci başlatılacaktır.

EPDK yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını teşvik etmek ve enerji sektörünü güçlendirmek amacıyla çeşitli düzenlemeler ve teşvik mekanizmaları uygulamaktadır. Bu mekanizmalar, enerji üretimi süreçlerinden altyapı geliştirmeye kadar sektörel gelişimi desteklemeyi hedeflemektedir.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması (“YEKDEM”), yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretiminde yaygınlaştırılmasını teşvik ederek kaynak çeşitliliğini artırmayı, sera gazı emisyonlarını azaltmayı, çevreyi korumayı ve enerji sektöründe yerli imalatı geliştirmeyi amaçlamaktadır. 2005-2020 yılları arasında işletmeye alınan lisanslı üretim tesisleri 10 yıl boyunca, 2021 yılında devreye giren tesisler ise 9 yıl süreyle dolar bazlı desteklerden faydalanmaktadır. 2021-2030 yılları arasında devreye alınacak tesisler için TL bazlı destek fiyatları ve süreleri belirlenmiş olup, bu fiyatlar ilgili formüllerle aylık olarak güncellenmektedir. Lisanssız elektrik üretim tesisleri, şebekeye enerji vermeye başladıkları tarihten itibaren 10 yıl süreyle teşviklerden yararlanabilirken, lisanslı tesis sahipleri bir sonraki yıl için YEKDEM’e kayıt başvurularını her yıl 30 Kasım’a kadar EPDK’ya yapmak zorundadır. Süreç EPDK tarafından yürütülmekte olup ödeme işlemleri Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. tarafından gerçekleştirilmektedir.

Arazi ihtiyacına ilişkin uygulamalar kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretimi teşvik edilerek çevre koruma, kaynak çeşitliliği ve sera gazı emisyonlarının azaltılması gibi amaçlara hizmet edilmektedir. 2005-2025 yılları arasında işletmeye alınan yenilenebilir enerji kaynakları tesisleri için, ulaşım yolları ve enerji nakil hatları gibi alanlarda 10 yıl boyunca izin, kira, irtifak hakkı ve kullanma izni bedellerinde %85 indirim uygulanacaktır. Süreç EPDK ve Orman Genel Müdürlüğü tarafından koordine edilmektedir.

Lisans Bedelleri uygulaması kapsamında yerli doğal kaynaklar ve yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinin kurulumu teşvik edilmektedir. Ön lisans ve lisans başvurularında, lisans alma bedelinin yalnızca %10’u tahsil edilecektir. Ayrıca, bu tesisler için üretim tesisinin kabul tarihinden itibaren ilk 8 yıl boyunca yıllık lisans bedeli alınmayacaktır. Süreç EPDK tarafından koordine edilmektedir.