EBA'dan E-Para Tanımına Yeni Yorum: Avrupa'daki Değişim Türk Fintekleri Etkiler Mi?

Avrupa Bankacılık Otoritesi (“EBA”), elektronik para (“e-para”) tanımına ilişkin yeni bir yorum getirdi ve bu yorum, e-para ihraç eden kuruluşların iş modellerini etkileyeceği değerlendiriliyor. Avrupa ödemeler ekosisteminde ön ödemeli (prepaid) kartlar, IBAN bazlı e-para hesapları ve ödeme hizmet sağlayıcısı finteklerin faaliyetleri açısından kritik değişiklikler gündeme gelebilir.

EBA, 2022 yılında kendisine yöneltilen bir soruya yönelik yaklaşık 3 yıl sonra verdiği cevapta e-para kavramına yeni bir yorum getirdi. EBA’ya göre e-para kabul eden tarafların doğrudan e-paranın sahibi ve e-para kuruluşu ile sözleşmesel ilişkisi olması gerekiyor.

Bu yorum, kart şemaları üzerinden işleyen prepaid kart modellerinin e-para kapsamında olup olmadığı sorusunu gündeme getirirken, Türkiye’deki ödeme mevzuatı ve fintekler açısından da önemli çıkarımlar barındırıyor.

Peki, bu değişiklik Türkiye’de nasıl yankı bulacak? 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Kanunu (“Kanun”) ve ikincil düzenlemeler çerçevesinde (“Mevzuat”) Türkiye’de de benzer bir yorum getirilebilir mi? Mevcut düzenlemeler ve ödeme hizmetleri ekosistemi bu tür bir dönüşüme nasıl adapte olabilir?

Bu makalede, EBA’nın yeni yorumunun ne anlama geldiğini, Türkiye’de e-para düzenlemeleriyle nasıl örtüştüğünü ve Türk fintek ekosistemi için olası etkilerini ele aldık.

EBA’nın Yeni Yorumu: E-para Tanımındaki Değişiklik Ne Getiriyor?

EBA, 2022 Ocak ayında kendisine yapılan bir başvuruya ilişkin e-para tanımına ilişkin sektörde kabul görmüş uygulamalardan ayrışan bir bakış açısı getirdi. Peki EBA’nın önüne nasıl bir iş modeli geldi ki bu yorumu yaptı?

EBA’ya başvuruda bulunan kuruluş müşterilerine global kart şemaları ile ön ödemeli kartlar sunmakta ve kullanıcıları;

- kartlarına para yüklediklerinde aslında şirkete karşı bir alacak hakkı elde etmiş oluyor,

- kartları kullanarak satıcılardan mal/hizmet satın alabiliyor,

- Ancak satıcılar, doğrudan e-para almıyorlar; ödemeyi kart şeması üzerinden gelen geleneksel (fiat) para olarak alıyorlar.

Anılan kuruluş, iş modeliyle ilgili bir Avrupa Birliği üye ülkesinde yaptığı lisans başvurusunun reddedilmesi üzerine konuyu 2022 yılında EBA’nın değerlendirmesine sunuyor ve aşağıdaki iki hususun EBA tarafından değerlendirilmesini talep ediyor:

1. E-para tanımında geçen “elektronik para ihraççısı (issuer) dışındaki bir gerçek veya tüzel kişi tarafından kabul edilmesi” ifadesi ne anlama geliyor?

2. Ödeme alan tarafın (örneğin, satıcı) doğrudan e-para sahibi olması mı gerekiyor, yoksa bir kart şeması aracılığıyla dolaylı olarak kabul etmesi yeterli mi?

EBA, bu konuda Avrupa Adalet Divanı’nın (“AAD”) C-661/22 sayılı kararına dayanarak ve aşağıdaki gerekçelerle önüne gelen iş modelinin elektronik para tanımına uymadığı yönünde karar (“Karar”) veriyor.

1. Elektronik para, geleneksel fonlardan ayrı bir parasal varlık olarak tanımlanmalıdır → Yani, e-para sadece bir hesapta görünen bakiye değil, başkaları tarafından da kabul edilebilen bağımsız bir değer olmalıdır.

2. Satıcılar (payees) doğrudan e-parayı kabul etmiyor, fiat para olarak ödeme alıyorlar → Bu durumda, EBA’nın önüne gelen iş modelinde elektronik paranın doğrudan başka bir tarafça kabul edilmesi şartı sağlanmıyor.

3. Elektronik para ihraç eden kuruluş ile ödeme alanlar arasında doğrudan bir sözleşme olması gerekir → AB mevzuatına göre, e-parayı kabul eden tarafların (örneğin satıcıların) bir geri ödeme (redemption) hakkı olması gerekiyor. Bunun için de elektronik para ihraç eden kuruluş ile satıcılar arasında doğrudan bir sözleşme yapılması lazım. Ancak incelenen iş modelinde böyle bir sözleşme bulunmuyor.

EBA ve AAD’nin kararları, PSD 3 ve PSR kapsamında değişiklikleri beraberinde getirip getirmeyeceğini ilerleyen günler gösterecek.

Karar Hangi İş Modellerini Kapsamına Alabilir?

Kararın hangi iş modellerini kapsamına alacağını doğrudan tanımlamak mümkün olmasa da EBA ve AAD’ye göre iş modelinde yükleme yapılan ödeme aracındaki fonun e-para sayılabilmesi için;

• - kabul eden tarafın e-para olarak kabul etmesi gerekmekte, 

• - elektronik para ihraç eden kuruluş ile ödeme alanlar arasında doğrudan bir sözleşme olması gerekmekte.

Bu bağlamda kullanıcılar arasında para transferine izin vermeyen, sadece POS üzerinden ödeme yapılabilen bir ön ödemeli kartta yüklü fonun elektronik para olarak tanımlanamayacağı değerlendirmesi yapılabilecektir.

İş modeli özelinde değerlendirme yapılarak örneklerin artırılabileceğini not etmek isteriz.

Avrupa’daki Bu Yeni Tanım Türkiye’yi Nasıl Etkiler?

Bilindiği üzere Kanunumuz düzenlenirken kaynak olarak Avrupa Birliği mevzuatı Ödeme Sistemleri Direktifi (“PSD”) esas alınmıştı. Bu bağlamda birçok tanım ve kural setinde olduğu gibi elektronik paranın tanımı da PSD ile benzerlik göstermektedir.

EBA ve AAD’nin değelendirmelerinde referans noktalarını 6493 sayılı Kanun çerçevesinde ele aldığımızda Kanunda benzer şekilde;

E-para tanımında “elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilme” şartı aranmış,

Elektronik para ihraç eden kuruluş ile müşteri arasındaki sözleşmede geri ödeme koşullarının, ödenecek ücretler de dâhil olmak üzere açıkça kararlaştırılacağı belirtilmişse de;

müşterinin tüketici olmadığı hallerde ise geri ödeme koşulları taraflar arasında serbestçe belirlenebileceği düzenlenmiş, PSD II’de olduğu gibi bir sözleşmede belirlenmesi olarak kaleme alınmamıştır.

Kanun’daki düzenlemelerden yola çıkarak bir değerlendirme yapıldığında e-para değerlendirmesi yapabilmek için;

• - kabul eden tarafın e-para olarak kabul etmesi gerekmekte,

• - elektronik para ihraç eden kuruluş ile ödeme alanlar arasında geri ödeme şartlarının belirleniyor olması gerekir.

Bu bağlamda yukarıda yer verdiğimiz örnekten yola çıkacak olunursa,kullanıcılar arasında para transferine izin vermeyen, sadece POS üzerinden ödeme yapılabilen bir ön ödemeli kartta yüklü fonun, POS üzerinden ödeme alan tarafça e-para olarak kabul edilmesi şartı sağlanmadığı için elektronik para olarak tanımlanamayacağı değerlendirmesi yapılabilecektir.

Peki, düzenleyici ve denetleyici otorite TCMB’nin bu konuda kamuoyu ile paylaştığı en güncel değerlendirmesi EBA ve AAD ile paralellik göstermekte mi?

TCMB, ödeme hizmetlerinin sunulması ile ilgili olarak (Mal veya Hizmet Alımlarında Kullanılmaması Şartıyla) ön ödemeli kart ihracını e-para kapsamında değerlendirmediği bilinmektedir. Bununla birlikte TCMB, mal veya hizmet alımı yapılabilen ön ödemeli kartlar ile anonim ön ödemeli kartları e-para kapsamında değerlendirmektedir.

Avrupa’daki bu yorum değişimin ilerleyen günlerde TCMB nezdinde de etkisini göstereceği kanaatindeyiz.

Türk Ödeme Sistemleri Oyuncuları Ne Yapmalı?

Türkiye’de faaliyet gösteren ödeme ve elektronik para kuruluşları, faaliyetlerini Türkiye sınırlarının ötesine taşımış, Avrupa’da faaliyet göstermeye başlamıştır. 

Avrupa pazarında faaliyet gösteren Türk finteklerin iş modelleri için hangi kapsamda lisansa sahip olmaları gerektiği konusunda yeniden değerlendirme yapmalarının sağlıklı olacağı kaanatindeyiz.

Benzer şekilde faaliyetlerini Avrupa’ya taşıma planı olan fintekler açısından da iş birliği yapacakları kuruluş seçimi veya lisans başvurusunun kapsamı konusunda tekrar değerlendirme yapmaları gerektiğii görüşündeyiz.

[1] https://www.eba.europa.eu/single-rule-book-qa/qna/view/publicId/2022_6336

[2] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:62022CJ0661