Türk Parasının Kıymetinin Korunması Hakkında Düzenlemeler Işığında Döviz veya Dövize Endeksli Sözleşme Bedeli Düzenlenmesi

32 sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Karar (32 Sayılı Karar), Türk parasının döviz karşısındaki değerini korumak amacıyla döviz üzerinden ve/veya dövize endeksli olarak yapılan tüm işlemlerle ilgili çerçeve bir düzenleme oluşturmaktadır.  

32 Sayılı Karar’da, 2018 yılına dek sözleşme türleri (bilhassa sözleşme bedelleri) özelinde spesifik herhangi bir düzenleme yapılmamıştı. Sözleşme türleri özelinde düzenleme yapılmamış olması, ilgili sözleşmelerin döviz ve/veya dövize endeksli olarak yapılmasına vesile oluyordu. Bu durum 32 Sayılı Karar’ın amacının gerçekleştirilmesine engel oluyordu. 2018 yılından itibaren hem 32 Sayılı Karar’da değişiklik yapılmış hem de spesifik düzenlemeler getiren Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34) ile bu tebliğde değişiklik yapan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ’de (Tebliğ No: 2008-32/34) Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2022-32/66) (birlikte “Tebliğler”) yayımlanmıştır.  

Bu doğrultuda 32 Sayılı Karar ve ilgili Tebliğler uyarınca, Türkiye’de döviz cinsinden veya dövize endeksli sözleşme bedeli belirlenebilecek ve belirlenemeyecek başlıca sözleşme türleri ve koşulları aşağıdaki gibidir.

Gayrimenkul Satış ve Gayrimenkul Kiralama Sözleşmeleri  

Kural olarak, Türkiye’de yerleşik kişiler arasında akdedilen gayrimenkul satış veya gayrimenkul kiralama sözleşmelerinde, sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz. Ancak aşağıdaki hallerde bu sözleşmelerin bedelleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilir:   

• Türk vatandaşı olmayan Türkiye’de yerleşik kişiler ile dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin veya ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketler ile serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin alıcı veya kiracı olarak taraf oldukları gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama sözleşmeleri,
• Gümrüksüz satış mağazalarının kiralanmasına ilişkin gayrimenkul kiralama sözleşmeleri, ve
• Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan belgeli konaklama tesislerinin işletilmesi amacıyla kiralanmasıyla ilgili gayrimenkul kiralama sözleşmeleri.

Menkul Satış ve Menkul Kiralama Sözleşmeleri  

Türkiye’de yerleşik kişiler arasındaki taşıt satış veya taşıt kiralama sözleşmelerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak akdedilmesi yasaktır.  

Ancak Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında taşıt satış veya taşıt kiralama dışında kalan menkul satış veya menkul kiralama sözleşmelerinin (konusu herhangi bir taşınır eşya satışı veya kiralanmasını içeren sözleşmeler) bedelleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenebilir. Ancak bu sözleşmelerde sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden kararlaştırılsa da; ödemenin Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunludur.

İş ve Hizmet Sözleşmeleri  

Kural olarak, Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri danışmanlık, aracılık ve taşımacılık dâhil hizmet sözleşmelerinde, sözleşme bedelini veya bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlemeleri mümkün değildir. Yalnızca aşağıdaki hallerde bu sözleşmelerin bedelleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilir:

a. Türk vatandaşı olmayan kişilerin taraf oldukları hizmet sözleşmeleri,  

b. Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri;  

• İhracat, transit ticaret, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri,
• Yurt dışında gerçekleştirecekleri faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri,
• Türkiye’de başlayıp yurt dışında sonlanan, yurt dışında başlayıp Türkiye’de sonlanan veya yurt dışında başlayıp yurt dışında sonlanan hizmet sözleşmeleri (örneğin yurt dışından Türkiye’ye taşınan ürünleri konu alan bir taşımacılık sözleşmesi),
• Bilişim teknolojileri kapsamında yurt dışında üretilen yazılım ve donanımlara ilişkin hizmet sözleşmeleri,
• Yurt dışında ifa edilecekler ile gemi adamlarının taraf oldukları iş sözleşmeleri,
• Türk vatandaşı olmayan Türkiye’de yerleşik kişilerin taraf olduğu iş sözleşmeleri, ve  

c. Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin veya ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketler (örneğin yabancı bir şirketin Türkiye’deki şubesi) ile serbest bölgedeki (3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu kapsamındaki serbest bölgeler) faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin işveren veya hizmet alan olarak taraf olduğu iş ve hizmet sözleşmeleri.

Ek olarak, uluslararası piyasalarda fiyatı döviz cinsinden belirlenen kıymetli madenlere ve/veya emtiaya endekslenen ve/veya dolaylı olarak dövize endekslenen sözleşmeler, 32 Sayılı Karar kapsamında dövize endeksli sözleşme olarak kabul edilmektedir. Ancak, taşımacılık faaliyetlerine ilişkin hizmet sözleşmelerinde akaryakıt fiyatlarına endeksleme yapılması mümkündür.

Burada “hizmet sözleşmeleri”nin tam olarak hangi tür sözleşmeleri ifade ettiği konusu tartışmalıdır. Türk Borçlar Kanunu’nda (TBK) hizmet sözleşmesi, “işçinin işverene bağımlı olarak belirli veya belirli olmayan süreyle işgörmeyi ve işverenin de ona zamana veya yapılan işe göre ücret ödemeyi üstlendiği sözleşme” olarak tanımlanmıştır. Yukarıda da görüleceği gibi, buradaki hizmet sözleşmesinin düzenleniş biçiminden TBK’daki hizmet sözleşmesinin kastedilmediği anlaşılmaktadır. 32 Sayılı Karar’da veya Tebliğler’de de hizmet sözleşmesinin tam olarak neyi ifade ettiği anlaşılmamakla beraber, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın Tebliğler’e dair Sıkça Sorulan Sorular dokümanında bu belirsizlik; “Hizmet; teslim ve teslim sayılan haller ile mal ithalatı dışında kalan işlemlerdir. Bu işlemlere ilişkin sözleşmeler “hizmet sözleşmesi” olarak kabul edilmektedir.” açıklamasıyla giderilmiştir.

Eser Sözleşmeleri   

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; döviz cinsinden maliyet içeren eser sözleşmelerinde (inşaat sözleşmesi gibi), sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırmaları mümkündür.

Lisans Sözleşmeleri  

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri bilişim teknolojileri kapsamında yurt dışında üretilen yazılımlara ilişkin satış sözleşmeleri ile yurt dışında üretilen donanım ve yazılımlara ilişkin lisans sözleşmelerinde, sözleşme bedelini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlemeleri mümkündür. Diğer bir deyişle, yurt dışında üretilmeyen yazılım ve donanımlara ilişkin sözleşme bedellerinin döviz ya da dövize endeksli olarak belirlenmesi mümkün değildir. “Yurt dışında üretilen” ibaresi, bu kuralı düzenleyen maddenin ilk versiyonunda bulunmamaktaydı. Tebliğ No: 2008-32/34’te yapılan bir değişiklikle bu kısım ilgili maddeye eklendi.

Burada düzenlenen “yurt dışında üretilme” kavramının kapsamı halihazırda oldukça tartışmalıdır. 32 Sayılı Karar’da, “yurt dışında üretilme” kavramının getirilme amacının yurt dışındaki maliyetler olduğu, bu sebeple lisans sözleşmesinde ilgili yazılım/donanımı üretenlerin yurt dışında olması durumunda bu hükmün uygulama alanı bulacağını düşünmekteyiz.

Finansal Kiralama Sözleşmeleri  

Kural olarak finansal kiralama sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi mümkün değildir. Yalnızca aşağıdaki hallerde bu sözleşmelerin bedelleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilir:

• 13 Eylül 2018 tarihinden önce akdedilmiş bulunan, menkul ve gayrimenkullere ilişkin finansal kiralama sözleşmeleri,
• Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu ile 491 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’da tanımlanan gemilere ilişkin finansal kiralama (leasing) sözleşmeleri, ve
• 32 Sayılı Karar’ın ‘yurtdışından temin edilen krediler’ kenar başlıklı 17. ve ‘yurt içinden temin edilen krediler’ kenar başlıklı 17/A maddeleri uyarınca yapılan finansal kiralama sözleşmeleri.

Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Kapsamında Gerçekleştirilen İşlemlere İlişkin Sözleşmeler  

Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında gerçekleştirilen işlemlere ilişkin olarak yapılan sözleşmelerde (bankaların taraf olduğu sözleşmeler dahil), sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür. Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında yapılan devlet iç borçlanma senetlerinin satışına ilişkin sözleşmeler bu istisnaya örnek olarak gösterilebilir.

Sermaye Piyasasına İlişkin Sözleşmeler  

32 Sayılı Karar hükümleri saklı kalmak kaydıyla, Sermaye Piyasası Kanunu ile bu kanuna dayalı olarak yapılan düzenlemeler çerçevesinde sermaye piyasası araçlarının (yabancı sermaye piyasası araçları ve depo sertifikaları ile yabancı yatırım fonu payları da dahil olmak üzere) döviz cinsinden oluşturulması, ihracı, alım satımı ve yapılan işlemlere ilişkin yükümlülüklerin döviz cinsinden kararlaştırılması mümkündür.

Borcun İfası İçin Düzenlenmiş/Düzenlenecek Kıymetli Evraklar  

32 Sayılı Karar ve Tebliğler’i uyarınca; sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamayan sözleşmeler kapsamında düzenlenecek kıymetli evraklarda yer alan bedellerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi mümkün değildir.   

Ancak, 13 Eylül 2018 tarihinden önce düzenlenmiş ve tedavüle çıkarılmış olan kıymetli evraklar anılan geçici madde hükmünden istisnadır, bu durumda bu sözleşmelerin bedelleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilir.

Diğer Sözleşmeler  

Yukarıda belirtilen sözleşme türlerine ek olarak, Türkiye’de yerleşik kişilerle döviz cinsinden veya dövize endeksli bedeller içeren aşağıda sayılı sözleşmelerin akdedilmesi mümkündür. Ancak bu kişilerin gayrimenkul satış, gayrimenkul kiralama ve iş sözleşmeleri döviz ile ödeme yasağına tabidir.

• Kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf oldukları gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama dışında kalan sözleşmeler, 
• Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası anlaşmaların ifası kapsamında gerçekleştirilecek olan projeler dahilinde; yükleniciler veya görevli şirketlerin ve bunların sözleşme imzaladığı tarafların üçüncü taraflarla akdedeceği gayrimenkul satış sözleşmeleri ve iş sözleşmeleri dışında kalan sözleşmeler, ve
• Türkiye’de yerleşik yolcu, yük veya posta taşıma faaliyetinde bulunan ticari havayolu işletmeleri; hava taşıma araçlarına, motorlarına ve bunların aksam ve parçalarına yönelik teknik bakım hizmeti veren şirketler; sivil havacılık mevzuatı kapsamında havalimanlarında yer hizmetleri yapmak üzere çalışma ruhsatı alan veya yetkilendirilen kamu ya da özel hukuk tüzel kişiliği statüsündeki kuruluşlar ile söz konusu kuruluşların kurdukları işletme ve şirketler ile doğrudan veya dolaylı olarak sermayelerinde en az yüzde elli hisse oranına sahip olduğu ortaklıkların Türkiye’de yerleşik kişilerle akdettikleri gayrimenkul satış, gayrimenkul kiralama ve iş sözleşmeleri haricindeki sözleşmeler.

Kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf oldukları gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama dışında kalan sözleşmelerde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilmesinin yanı sıra, ödenmesi ve kabul edilmesi de mümkündür

Sonuç  

Görüldüğü üzere, 32 Sayılı Karar ve Tebliğler, Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarındaki menkul ve gayrimenkul alım satım, taşıt ve finansal kiralama dahil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde sözleşme bedelini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlemesini kural olarak yasaklamıştır. Tebliğler’de ise bu yasağın istisnaları detaylı biçimde düzenlenmiştir.

Tagged with: Gökçe, Yağmur Yollu, Elif Aksöz, Commercial & Corporate