Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Yönetmeliği Ne Getiriyor?

Giriş

Elektrik piyasası, yenilikçi yaklaşımlar ve etkili düzenlemeler ile enerji arzının sürekliliğini ve güvenliğini sağlamaya yönelik hızla gelişen bir sektördür. Bu kapsamda, 17 Aralık 2024 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği (“Yönetmelik”), artık sektörün önemli bir paydaşı olan toplayıcılık faaliyetlerini düzenlemektedir. Bu yönetmelik, elektrik piyasasında toplayıcıların rolünü tanımlamakta, bu rolün sınırlarını çizmekte ve faaliyet kapsamını şeffaf bir şekilde belirlemektedir.

Yönetmelik toplayıcılık faaliyetinde bulunan piyasa oyuncularına yönelik kurallar koymakta ve toplayıcıların aynı zamanda organize toptan elektrik piyasası, yan hizmet faaliyetleri ve ikili anlaşma faaliyetleri gibi alanlardaki süreçlerine ilişkin hususlarda da düzenlemeler içermektedir.

Hiç şüphesiz, toplayıcılık faaliyetlerinin etkin bir şekilde planlanması ve uygulanması, hem elektrik piyasasındaki denge mekanizmalarının çalışmasını kolaylaştıracak hem de yenilenebilir enerji kaynaklarının entegrasyonunu destekleyecektir.

Bu makalede, Yönetmeliğin tüm detayları sistematik bir şekilde incelenerek, Yönetmeliğin kapsamı, getirdiği yenilikler ve uygulamada dikkat edilmesi gereken noktalara değinilmeye çalışılacaktır.

1. Yönetmeliğin Amacı ve Kapsamı

Yönetmeliğin temel amacı, elektrik piyasasında faaliyet gösteren toplayıcıların rolünü ve sorumluluklarını tanımlamak, bu faaliyetlerin şeffaf, verimli ve piyasa düzenlemelerine uygun şekilde yürütülmesini sağlamaktır. Yönetmelikte toplayıcılık faaliyetlerinin kapsamı ve yürütülmesi gereken işlemler net bir şekilde belirlenerek sektördeki belirsizliklerin önüne geçilmeye çalışılmıştır.

Yönetmelik, toplayıcıların, elektrik piyasasında organize toptan elektrik piyasasına ve ikili anlaşmalara nasıl katılabileceklerini, aynı zamanda, toplayıcılık faaliyeti sırasında tarafların hangi görev, yetki ve sorumluluklara sahip olacağını düzenlemektedir.

Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği kapsamında faaliyet gösteren ve on yıllık alım garantisi süresini doldurmamış olan lisanssız elektrik üretim tesisleri yönetmeliğin kapsamı dışında tutulmuştur. Aynı şekilde, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) tüzel kişiliklerine ait lisanssız elektrik üretim tesisleri ve OSB üretim lisansına sahip tüzel kişiler de yönetmelik kapsamının dışında bırakılmıştır. Bu durum, OSB'lerin kendine özgü üretim ve tüketim modellerinden kaynaklanmaktadır. OSB'ler genellikle kendi enerji ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla lisanssız üretim tesisleri kurmaktadır ve bu yapıların toplayıcı faaliyetleri içinde değerlendirilmemesi, kanaatimizce OSB'lerin enerji arzı ve yönetimindeki özerkliklerini korumayı amaçlamaktadır.

2. Toplayıcılık Faaliyeti

Yönetmelik, elektrik piyasasında toplayıcılık faaliyetlerini yürüten tarafların rollerini ve sorumluluklarını açıkça tanımlamaktadır. Bu bağlamda, toplayıcılık faaliyeti, birden fazla şebeke kullanıcısının üretim ve tüketim faaliyetlerinin birleştirilmesi ve bu faaliyetlerin organize elektrik piyasasında etkin bir şekilde yürütülmesini ifade etmektedir. Bu faaliyetler, şebeke kullanıcıları adına piyasa işlemlerinin yürütülmesini, yan hizmetlerin organize edilmesini ve portföyün dengelenmesini kapsamaktadır.

Yönetmelik çerçevesinde toplayıcı, elektrik piyasasında birden fazla şebeke kullanıcısının adına faaliyet yürütmek üzere anlaşma imzalayan ve toplayıcı lisansına sahip veya tedarik lisansına toplayıcılık faaliyeti yapabileceği dercedilmiş olan tüzel kişidir. Toplayıcılar, bu rolde şebeke kullanıcılarının üretim ve tüketim faaliyetlerini birleştirerek piyasa işlemlerinin daha etkin bir şekilde yürütülmesini sağlamaktadır.

3. Toplayıcılık Faaliyetinin Genel Esasları

Elektrik piyasasında toplayıcılık faaliyetine ilişkin genel esaslar, Yönetmeliğin 5. Maddesinde düzenlenmiştir.

Yönetmelik, toplayıcıların faaliyetlerini gerçekleştirebilmesi için ilgili şebeke kullanıcılarıyla "toplayıcılık hizmeti anlaşması" imzalamalarını şart koşmaktadır. Bu düzenleme, taraflar arasında hak ve yükümlülüklerin netleştirilmesi ve şebeke kullanıcılarının toplayıcıdan hizmet alım süreçlerinin hukuki güvence altına alınması amacı taşımaktadır. Toplayıcılık hizmeti anlaşması, EPDK’nın onayına tabi olmayan, Türk Borçlar Kanunu’nun genel hükümlere tabi bir sözleşme olup, sözleşmenin taraflarının hak ve yükümlülükleri açıkça düzenlenmelidir.

Toplayıcıların organize toptan elektrik piyasasında faaliyet gösterebilmesi için piyasa işletmecisiyle piyasa katılım anlaşmaları ve/veya şebeke işletmecisiyle yan hizmet anlaşmaları imzalaması gerekmektedir. Bu anlaşmalar, toplayıcıların piyasadaki etkinliğini artırırken, piyasaya katılımın şeffaf ve denetlenebilir bir çerçevede gerçekleşmesini sağlamaktadır.

Yönetmelik, tedarik lisansı sahibi tüzel kişilerin, portföylerindeki şebeke kullanıcılarıyla toplayıcılık hizmeti anlaşması yapmasını yasaklamaktadır. Bu düzenleme, çıkar çatışmalarını önlemek ve piyasada eşit rekabet koşullarını sağlamak amacı taşımaktadır. Aksi durumda, tedarik lisansı sahibi toplayıcıların kendi portföylerinde yer alan kullanıcılar üzerinde haksız avantaj elde etmesi riski doğabilir.

Toplayıcıların toptan satış faaliyetlerinde bulunmaları yasaklanmıştır. Ancak portföy dengesi sağlamak amacıyla yapılan alış ve satışlar bu yasak kapsamında değerlendirilmez. Bu kısıtlama, toplayıcıların piyasa dengeleyici rolüne zarar vermemek ve piyasadaki rekabet ortamını korumak amacı taşımaktadır. Portföy dengesi için yapılan işlemlerin bu kısıtlamadan muaf tutulması, piyasa dengesinin korunmasında önemli bir esneklik sağlayacaktır.

Toplayıcılar, portföylerinde yer alan serbest tüketicilere elektrik enerjisi tedarik edebilir. Ancak talep tarafı katılımı hizmeti sunan toplayıcıların, tüketim tesislerinin tedarikçileriyle mevcut anlaşmalarını devam ettirebilme seçeneği sunulmuştur. Bu düzenleme, serbest tüketicilere tedarik esnekliği sunarken, bazı durumlarda portföy yönetimi zorluklarına da neden olabilir.

Toplayıcılar, portföylerinde yer alan şebeke kullanıcılarının üretim ve tüketim verilerini izleyebilir, analiz edebilir ve raporlayabilir. Bu yetki, enerji piyasasının dijitalleşmesi ve veri odaklı karar alma süreçlerinin gelişmesi açısından önemlidir. Toplayıcıların bu verilerden faydalanarak daha etkin portföy yönetimi yapabilmelerinin sağlanmasının amaçlandığı kanaatindeyiz.

Toplayıcı, portföyündeki kullanıcıların üretim ve tüketim programlarını yönetmekle yükümlüdür. Ayrıca, kullanıcılar adına elektrik enerjisi ve/veya kapasitesinin alım ve satım işlemlerini yürütür. Bu düzenleme, toplayıcının sorumluluklarını genişletmekte ve piyasa dengesinin sağlanmasında daha aktif bir rol üstlenmesini sağlamaktadır. Ancak bu yükümlülüklerin yerine getirilmesinde karşılaşılabilecek riskler, kullanıcılar ve toplayıcı arasında açık bir şekilde düzenlenmelidir.

Toplayıcı, portföyündeki şebeke kullanıcıları adına teminat ve dengesizlik gibi piyasa yükümlülüklerinden sorumludur. Bu düzenleme, toplayıcıların piyasada güvenilir bir aktör olarak hareket etmesini sağlamaktadır.

Toplayıcılar, portföylerinde üretim, tüketim ve elektrik depolama tesislerine yer verebilir. Bu çeşitlilik, toplayıcıların portföy yönetiminde daha esnek hareket etmelerine olanak tanımakta ve piyasa dinamiklerine hızlı yanıt verebilmelerini sağlamaktadır.

TEİAŞ, piyasa katılımcılarına ve EPDK’ya en az iki ay öncesinden bildirimde bulunmak koşuluyla dengeleme bölgelerini değiştirebilir. Bu düzenleme, piyasa katılımcılarının değişikliklere uyum sağlayabilmesi için gerekli zamanı tanımaktadır. Ancak bu tür değişikliklerin operasyonel zorluklara yol açabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

4. Tesislerin Katılım Koşulları

Dağıtım veya iletim şebekesine bağlı tüketim tesisleri, toplayıcıların portföyüne dahil edilerek piyasa faaliyetlerine katılabilirler. Bu tesislerin, toplayıcı ile enerji tedariki ve piyasa işlemleri konusunda anlaşma yapması zorunludur. Tüketim tesisleri, talep tarafı katılım hizmetleri kapsamında elektrik enerjisi tüketimlerini optimize ederek piyasada aktif bir rol oynayabilecektir. Toplayıcı, bu tesislerin anlık tüketim verilerini izleyebilir, analiz edebilir ve tedarik süreçlerini düzenleyebilir.

Toplayıcı portföyünde aynı dengeleme bölgesinde yer alan ve dengeleme birimi olmayan işletmedeki elektriksel kurulu gücü 100 MW ve altında olan lisanslı elektrik üretim tesisleri,

ilgili mevzuattaki şartları sağlamak şartıyla dengeleme mekanizmasına ve yan hizmetlere katılabilirler. Bu tesisler, toplayıcının portföyüne dahil edilerek piyasa faaliyetlerinde etkin bir şekilde yer alabilirler.

On yıllık alım garantisini doldurmuş lisanssız elektrik üretim tesisleri, toplayıcıların portföylerine dahil olarak piyasa işlemlerinde yer alabilecektir. Bu tesisler için kurulu güç limiti uygulanmamakla birlikte, portföy sınırlamaları doğrultusunda hareket edilmesi gereklidir.

Lisanssız tesisler, ihtiyaç fazlası enerji üretimini piyasada değerlendirebilir ve gelir elde edebilirler. Toplayıcılar, bu tesislerin üretim verilerini izleyerek piyasa işlemlerini optimize eder. Ayrıca, lisanssız üretim tesisleri, ilgili mevzuatta belirtilen koşulları sağlamak kaydıyla yan hizmetlere ve dengeleme mekanizmasına katılım gösterebilir.

5. Portföy Limitleri ve Düzenlemeler

Toplayıcı portföylerinde bulunan tesislerin toplam elektriksel kurulu gücü, yönetmelikte belirlenen üst sınır olan 2000 MW’ı aşamaz. Sınır aşımı durumunda, portföyde en son eklenen tesislerden başlanarak, gerekli sınır sağlanana kadar lisanslı üretim tesisleri çıkarılır.

Ayrıca, lisanssız elektrik üretim tesislerinin portföy içerisindeki toplam payı, bu üst sınır içinde 500 MW ile sınırlandırılmıştır. Lisanssız elektrik üretim tesisleri için sınır aşımı söz konusu olduğunda, ilgili tesisler şebeke işletmecisine bildirilir ve portföyden çıkarılma işlemleri gerçekleştirilir.

Müstakil elektrik depolama tesisleri ve tüketim tesisleri için herhangi bir limit uygulanmamakla birlikte, EPDK tarafından gerektiğinde sınırlandırma getirilebilir.

Toplayıcılar, portföylerinde yer alan tesislerin elektriksel kurulu güç limitlerini düzenli olarak kontrol etmekle yükümlüdür. Herhangi bir fatura dönemi içerisinde bu sınırların aşılması durumunda, takip eden fatura dönemi içerisinde sınırların sağlanmasına yönelik gerekli adımlar atılmalıdır. Bu çerçevede, sınır aşımı durumunda, portföyde en son eklenen tesislerden başlanarak, gerekli sınır sağlanana kadar lisanslı üretim tesisleri çıkarılır. Lisanssız elektrik üretim tesisleri için sınır aşımı söz konusu olduğunda, ilgili tesisler şebeke işletmecisine bildirilir ve portföyden çıkarılma işlemleri gerçekleştirilir.

Toplayıcılar, portföylerindeki tesislerin dengeleme mekanizmalarına ve yan hizmetlere katılımını sağlamakla yükümlüdür. Bu süreçte, tesislerin ilgili teknik kriterleri karşılaması gerekmektedir.

Portföy limitlerinin düzenli olarak izlenmesi ve raporlanması, yönetmelikte toplayıcılara yüklenen önemli bir sorumluluktur. Toplayıcılar, her fatura döneminde portföydeki tesislerin kurulu güç limitlerini analiz ederek, olası sınır aşımı durumlarını önceden tespit etmelidir.

6. Organize Piyasa ve Yan Hizmetler Faaliyetleri

Toplayıcıların organize piyasalardaki rolü, elektrik piyasasında dengeleme ve enerji arz-talep yönetimi açısından kritik bir öneme sahiptir. Yönetmelik, toplayıcıların bu piyasalarda faaliyet gösterebilmesi için gerekli kuralları ve düzenlemeleri açıkça belirlemektedir.

Toplayıcılar, organize toptan elektrik piyasasında faaliyette bulunabilmek için piyasa işletmecisi Enerji Piyasaları İşletme A.Ş (“EPİAŞ”) ile piyasa katılım anlaşması yapar. Ayrıca, toplayıcılar, portföy dengesini sağlamak için ikili anlaşmalar yapabilir.

Yan hizmetler, elektrik şebekesinin kararlılığını ve güvenilirliğini sağlamak için sunulan teknik hizmetlerdir. Toplayıcılar, elektrik piyasasında yan hizmetler faaliyetinde bulunulabilirler. Yan hizmet faaliyetlerine katılmak isteyen toplayıcıların TEİAŞ tarafından belirlenen standartlara uygun teknik ekipmanların sağlanması gereklidir. Toplayıcılar, şebeke işletmecisine gerekli verileri zamanında ve doğru bir şekilde iletmekle yükümlü tutulmuştur.

7. Kontrol ve Ölçüm Sistemleri

Elektrik piyasasında toplayıcılık faaliyetlerini etkin ve düzenli bir şekilde yürütebilmek için kontrol ve ölçüm sistemlerinin kurulumu kritik bir gerekliliktir. Toplayıcılar, şebeke

kullanıcılarının üretim ve tüketim faaliyetlerini izlemek, analiz etmek ve raporlamak amacıyla bu sistemleri kurmakla yükümlüdür. Bu sistemlerin altyapısı, TEİAŞ’ın belirlediği Teknik gerekliliklere uygun şekilde inşa edilmelidir

Elektrik piyasasındaki anlık değişimleri takip edebilmek ve hızlı müdahalelerde bulunabilmek için SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) sistemleri kullanılmaktadır. Bu sistemler, şebeke kullanıcılarının verilerini sürekli olarak kaydederek hem toplayıcıların hem de piyasa işletmecilerinin ihtiyaç duyduğu bilgileri sağlamaktadır. Toplayıcılar, EPİAŞ ve TEİAŞ tarafından ihtiyaç duyulan tüm bilgileri, uzaktan iletişim altyapısı dahil, ölçüm sistemleri ve/veya SCADA aracılığıyla zamanında ve eksiksiz sunmakla yükümlü tutulmuştur.

Toplayıcıların kontrol ve ölçüm sistemleri, EPİAŞ ve TEİAŞ tarafından belirlenen standartlara uygun olmalıdır.

Kontrol ve ölçüm sistemlerinin etkinliği, kesintisiz bir iletişim altyapısına bağlıdır. Bu nedenle, toplayıcıların, veri iletişim altyapılarını hem güvenilir hem de hızlı olacak şekilde inşa etmesi gerekmektedir. Ayrıca, siber güvenlik önlemleri alınarak, sistemlerinin dış müdahalelere karşı korunması sağlanmalıdır.

8. Geçici Hükümler ve Yürürlük Tarihi

Yönetmelik, elektrik piyasasındaki dengeleme bölgelerinin ve ilgili altyapı hazırlıklarının tamamlanması için geçiş süreci düzenlemeleri içermektedir. Bu kapsamda, TEİAŞ’a önemli sorumluluklar yüklenmiştir. Özellikle, dengeleme bölgelerinin ilanı ve uzaktan izleme control altyapısının oluşturulması Yönetmeliğin uygulanabilirliği açısından kritik öneme sahiptir.

TEİAŞ, elektrik piyasasında dengeleme bölgelerini 1 Ocak 2025 tarihine kadar ilan etmekle yükümlüdür. Bu bölgelerin belirlenmesi, elektrik piyasasındaki üretim ve tüketim tesislerinin daha etkin bir şekilde yönetilmesine olanak tanıyacaktır.

Yönetmelikte, TEİAŞ’ın uzaktan izleme kontrol altyapısına ilişkin hazırlıklarını 1 Mayıs 2025 tarihine kadar tamamlaması öngörülmüştür. Bu altyapı, elektrik piyasasının daha şeffaf, verimli ve sürdürülebilir bir şekilde işlemesi için gereklidir.

Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği, 1 Ocak 2025 tarihinde yürürlüğe girecektir.

Geçiş sürecine ilişkin bu düzenlemeler, kanaatimizce elektrik piyasasındaki işleyişin aksamadan devam etmesini sağlamayı ve yeni düzenlemelerin piyasada etkin bir şekilde uygulanmasını kolaylaştırmayı amaçlamaktadır.

Sonuç

Toplayıcılık faaliyeti, elektrik piyasasının dinamik yapısını destekleyen ve piyasa katılımını artıran önemli bir mekanizmadır. Türkiye’de Elektrik Piyasası Kanunu ve ilgili yönetmeliklerle düzenlenen bu faaliyet, yenilenebilir enerji kaynaklarının entegrasyonu, arz-talep dengesinin sağlanması ve enerji maliyetlerinin optimize edilmesi gibi alanlarda önemli avantajlar sunmaktadır.

Toplayıcıların rolünü, sorumluluklarını ve bu faaliyetlerin standartlarını açıkça düzenleyen Yönetmelik, piyasanın daha şeffaf, verimli ve sürdürülebilir bir şekilde işlemesine olanak tanımaktadır.

Geçiş sürecinde belirlenen altyapı hazırlıkları ve dengeleme bölgelerinin ilanı, piyasanın işleyişine yönelik önemli adımlardır. TEİAŞ’ın öncülüğünde oluşturulan bu yapı, elektrik piyasasındaki tüm paydaşların yeni sisteme uyum sağlamasını kolaylaştıracaktır.

Toplayıcılık faaliyetinde bulunacak tüzel kişilerin Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği kapsamında lisanslama sürecini tamamlamaları, EPDK tarafından öngörülen mali yeterlilik şartlarını karşılamaları gerekmektedir.