Uzaktan Çalışma Modelinde İş Kazası, İşçi Sağlığı ve Güvenliği

Genel Hatlarıyla Uzaktan Çalışma Modeli

Uzaktan çalışma modeli, özellikle son yıllarda yaşanan teknolojik gelişmeler, küreselleşme, maliyetlerin düşürülmesi hedefleri, salgın hastalıklarla mücadele vb. birçok nedenle hızla gelişmiş ve kendisine uygulama alanı bulmuştur. İşçinin iş görme edimi, işin niteliğine uygun düştüğü ve olanakların sağlandığı ölçüde, kanuni düzenlemeler çerçevesinde istenilen her yerde gerçekleştirilebilir hale getirilmiştir. Bu durum ise doğal olarak birçok hukuki soruyu da beraberinde getirmiş, yoğun ve detaylı yasal düzenlemelerin oluşturulması ihtiyacını doğurmuştur. Nitekim, uzaktan çalışma sırasında gerçekleşen kazaların iş kazası sayılıp sayılmayacağı, işverenlerin işçi sağlığı ve güvenliği yönünden sorumlulukları da bu soruların başında gelmektedir. Bu çalışma modelinde işverenin işçiyi koruma ve gözetme borcu gereği iş sağlığı ve güvenliği sağlama yükümlülüğü devam etse de işçi üzerindeki denetim gücü, büyük ölçüde azalmaktadır.

Öncelikle, uzaktan çalışma kavramının 4857 sayılı İş Kanunu’nun (“İş Kanunu”) 14. maddesi ve yine Uzaktan Çalışma Yönetmeliğinin 4. maddesinde, “işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi” olarak tanımlandığı görülmektedir. Buna göre, uzaktan çalışma modelinde de işçi ile işveren arasında klasik çalışma modelinde olduğu gibi iş organizasyonu kapsamında iş görme, bu iş görmenin karşılığı olarak işçiye ücret ödenmesi ve bağımlılık unsurları, yine tarafların karşılıklı hak ve borçlarının varlığı korunmakta; ancak işçi çalışmalarını evinde veya teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında farklı bir yerde gerçekleştirmektedir.

Uzaktan çalışma kavramı geniş bir kavram olup, evden çalışma, tele çalışma, mobil çalışma gibi birçok çalışma biçimini barındırmakla birlikte, mevzuatımızda tek kavram olarak uzaktan çalışma kavramı üzerinden ilerlendiği görülmektedir.

Günümüzde birçok işkolunda uzaktan çalışma uygulanabilir hale gelmiş, maliyetlerin azaltılması, salgın hastalıklar ile mücadele vb. nedenlerle sıklıkla tercih edilmiş/edilmektedir. Ancak, Uzaktan Çalışma Yönetmeliğinin 13. maddesinde, tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamayacağının açıkça düzenlendiğine dikkat edilmelidir. Bu iş kolunda çalışan işyerlerinde uzaktan çalışma düzenine geçilemez.

Uzaktan çalışma modelinde işçiler çalışmalarını işyeri dışında gerçekleştiriyor olsa da uzaktan çalışma yapan işçiler yönünden ayrım yapılmaması gerekmektedir. İşverenlerin, işçiyi koruma ve gözetme borcu, dolayısıyla iş kazasından, işçi sağlığı ve güvenliğinden doğan sorumlulukları; işçilerin ise işverenin aldığı/alacağı işçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerine uyma yükümlülüğü devam etmektedir. Nitekim, İş Kanunu’nun 14. maddesi ve Uzaktan Çalışma Yönetmeliğinin 12. maddesinde “İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür,” demekle işverenin bu konudaki yükümlülüklerine ilişkin açıklama yapılmış; yine İş Kanunu’nun 14. maddesinde “Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz,” şeklinde uzaktan çalışma yapılması nedeniyle ayrıma gidilmeyeceği düzenlenmiştir.

Uzaktan Çalışma Modelinde İş Kazası

Uzaktan çalışma iş modelinde iş kazası, işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini uzaktan yerine getirdiği sırada meydana gelen kazalar olarak tanımlanabilecektir.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesinde iş kazası; a)Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b)İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, c)Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d)Bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e)Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olay şeklinde tanımlanmıştır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 3. maddesinde ise, işyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay şeklinde düzenlenmiştir. Dolayısıyla Kanun, yalnızca işyerinde meydana gelen kazaları değil, işin yürütülmesiyle bağlantılı olarak meydana gelen kazaları da iş kazası kapsamına almaktadır. Bu bağlamda, iş kazası olarak tanımlanan olayın mutlaka işyerinde olması gerekmemektedir. Uzaktan çalışma halinde işin görülmesi nedeniyle meydana gelen kazalar da iş kazası statüsünde sayılacaktır.

Bu kapsamda, uzaktan çalışma modelinde de işverenlerin gerekli işçi sağlığı ve güvenliği kurallarına uyması, gerekli önlemlerin alınması büyük önem arz etmektedir. Gerekli önlemlerin alınmadığı ve/veya uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işlerde uzaktan çalışma yaptırıldığı ve benzeri durumların varlığı halinde işverenler sorumlu tutularak, birçok yaptırım ve olumsuz sonuç ile karşı karşıya kalacaktır.

İş kazası yönünden dikkate alınması gereken bir husus da kaza ile zarar arasında illiyet (nedensellik) bağının mevcut olup olmadığıdır. Kazanın meydana geldiği esnada uygun illiyet bağı kurulamıyorsa kazanın iş kazası olarak tanımlanması mümkün değildir. Klasik işyerinde çalışma modelinden farklı olarak uzaktan çalışma modelinde yapılan iş, işyeri dışında farklı bir yerde gerçekleştirildiğinden, illiyet bağının tespitinin daha zor olduğu söyleyebiliriz. Zira özellikle dikkat edilmesi gereken husus, iş kazasının, yapılan işin yürütümü nedeniyle meydana gelip gelmediğidir. İşçinin uzaktan çalışma ortamının sınırlarının çizilmesi ve belirlenmesi durumunda işverenin sorumluluğunun da sınırlarının çizildiği söylenebilecektir. Böyle bir sınırlandırmanın olmadığı halde ise işçinin çalışma ortamının herhangi bir yerinde meydana gelen kazanın iş kazası olup olmadığı tartışma konusu olabilecektir. Her somut olayın kendi içerisinde değerlendirilmesi gerekecektir. Nitekim, işverenin, işçinin kendisinden beklenen işle ilgisi olmayan bir davranışı nedeniyle gerçekleşen kazanın sonuçlarından sorumlu tutulması beklenemeyecektir. Örneğin işçinin mesai saatleri içerisinde, işi ile ilgili olmayacak şekilde temizlik, ütü yapması sonucu yaralanması vb. haller iş kazası olarak değerlendirilemeyecektir. Bu yönüyle, uygun illiyet bağının kesildiği mücbir sebep ile zarar görenin veya üçüncü kişinin ağır kusuru halleri de değerlendirmelerde dikkate alınmalıdır.

Uzaktan Çalışma Modelinde İşçi Sağlığı ve Güvenliği Konusunda Sorumluluklar

Yazımızda da belirttiğimiz üzere, işverenlerin iş kazasından, işçi sağlığı ve güvenliğinden doğan sorumlulukları uzaktan çalışma modelinde de devam etmektedir. Ancak işverenin klasik çalışma modeline nazaran alabileceği işçi sağlığı ve güvenliği önlemleri daha sınırlıdır, yine işçinin alınan önlemlere uyup uymadığının düzenli ve etkin biçimde denetlenmesi de zordur. Bu bağlamda, işverenlerin uzaktan çalışma modelinde işçi sağlığı ve iş güvenliği bakımından klasik çalışma modelinde işverenlerden yerine getirilmesi beklenen tüm yükümlülükleri yerine getirmesini beklemenin hakkaniyete uygun olmayacağı, hayatın olağan akışına aykırı olacağı kanaatindeyiz.

Bununla birlikte, uzaktan çalışma modelinde somut olayın özellikleri ve yasal düzenlemeler dikkate alınarak, işverenlerin, uzaktan çalışanlar için işyerinde uygulanan iş sağlığı ve güvenliği politikalarını ve prosedürlerini takip etmesi, risk değerlendirmesi yapılması, önlem alma ve denetleme faaliyetlerini gerçekleştirmesi, işçilere uygun ve koruyucu ekipman sağlaması, sosyal izolasyonu engelleyici önlemler alması, iş sağlığı ve güvenliği konusunda eğitim vermesi ve bilgilendirme yapması ve somut olaya uygun gerekli diğer önlemleri alması büyük önem arz etmektedir.