Karanlık Ticari Tasarımlar (Dark Commercial Patterns) Reklam Kurulu’nun Merceği Altında

Reklam Kurulu (“Kurul”), tarafından gerçekleştirilen 08.08.2023 tarih ve 336 Sayılı Kurul toplantısında son zamanlarda dijital reklamcılık alanında sıkça konuşulan Karanlık Ticari Tasarımlar (“Dark Commercial Patterns”) hakkında önemli kararlar verildi.

Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nde yapılan 01.02.2022 tarihli değişiklik ile “internet ortamında bir mal veya hizmete ilişkin yönlendirici ara yüz tasarımları, seçenekler ya da ifadeler gibi araçlarla tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesini olumsuz etkileyen ya da normal şartlar altında vereceği kararda satıcı veya sağlayıcı lehine değişikliklere yol açmayı hedefleyen yöntemler kullanmak” haksız ticari uygulama olarak kabul edilen örnek uygulamalar içerisinde sayılmıştı. İşbu değişiklik akabinde, karanlık ticari uygulamaların Kurul’un radarına girdiğini ve doğrudan bu tarz uygulamalar hakkında karar verildiğini görüyoruz. Nitekim Kurul tarafından yayınlanan 05.09.2023 tarihli duyuru ile, Karanlık Ticari Tasarımlar olarak anılan ticari uygulamaların, tüketicilerin ekonomik davranış biçimlerini önemli ölçüde bozacak şekillerde ortaya çıktığı sonucuna varılmıştır.

Bu yazımızda, Kurul tarafından incelenen ve karanlık ticari uygulama içerdiği gerekçesiyle yaptırıma tabi tutulan bazı uygulamalara ilişkin örnek kararları sizler için derledik.

1- 2023/1216 Sayılı “Turkcell Superbox” Kararı

Yapılan incelemelerde, Turkcell’in, Superbox hizmeti ile ilgili “banner” olarak adlandırılan, farklı internet sitelerine kutucuk veya pencere olarak tüketicilerin dikkatini çekmek üzere hazırlanmış uygulamalar kullandığı görülmektedir. Reklam ve tanıtımlarda, 4.5G hızında 150 GB taşınabilir internet hizmeti için 299 TL fiyat bilgisine yer verilmiştir. Ancak Kurul’un incelemesi sonucunda, bu hizmet için belirtilen fiyata ek olarak tüketicilerin başkaca vergi ve mali yükümlülüklerle de karşılaşacağı tespit edilmiştir.

Böylece, Turkcell’in Superbox hizmeti için hiçbir ayrıntı ve istisna belirtmeksizin, sadece 299 TL fiyat bilgisi verilmesinin, tüketici nezdinde başkaca bir ödeme yapılmayacağı, bu tutarın kesin hizmet bedeli olarak her şeyi kapsadığı yönünde bir algı oluşmuştur. Bu değerlendirme sonucunda Kurul, Turkcell’in bu reklamlarının gerçeği yansıtmadığı ve yanıltıcı olduğundan hareketle mevzuata aykırı bulunduğunu değerlendirerek, anılan reklamları durdurma cezasına hükmetmiştir.

2- 2023/6011 Sayılı “Markevent” Kararı

Kurul tarafından yapılan incelemelerde, firmaya ait söz konusu internet sitesi incelendiğinde, maç ve diğer organizasyonlar için tüketicilere bilet satışı gerçekleştirildiği, ancak bu biletlerin normal satış bedelinden oldukça fazla ücretlerle tüketicilere sunulduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, söz konusu sitede satışa sunulan bazı biletlerin, gerçekte var olmayan organizasyonlara ilişkin olduğu belirlenmiştir.

Kurul, özellikle aslında var olmayan organizasyon biletlerinin satışa sunulması çerçevesinde, satıcının bir mal veya hizmeti makul bir sürede sağlayamayacağına ilişkin bilgi sahibi olmasına karşın tüketiciyi bu konuda uyarmaksızın o malı veya hizmeti sunmaya devam etmesinin haksız ticari uygulama olduğunu belirtmiştir. Ayrıca, bilet alma sayfasına gelindiğinde, tüketiciye sunulan bildirimler ile tüketicilerin ekonomik karar verme ve seçim yapma iradesinin reklam veren firma tarafından olumsuz etkilendiği yönünde bir değerlendirme yapılmıştır.

Bu değerlendirmeler sonucunda, firma hakkında 347.128 TL idari para cezası verilmesine ve anılan haksız ticari uygulamaların durdurulmasına karar verilmiştir.

3- 2023/230 Sayılı “Blutv” Kararı

Film, dizi gibi görsel içeriklerin yayınlandığı dijital bir platform olan Blutv, tüketicilere çeşitli ücretlendirmelerle farklı abonelik planları sunmaktadır. Bu doğrultuda ilgili ödeme sayfasına girildiğinde, “Yıllık abonelik seçersen ayda 69.90 TL yerine 39.90 TL, %43 indirim!” ifadesinin yer aldığı yıllık abonelik seçeneğinin seçili halde sunulduğu görülmektedir.

Kurul, bu uygulama ile tüketicilerin ekonomik davranışlarının manipüle edildiği yönünde bir değerlendirme yapmıştır. Ödeme sayfasında yıllık abonelik seçeneğinin seçili halde sunulması, tüketicilerin normalde taraf olmayacakları bir sözleşmeye taraf olmaya ve platforma daha uzun süreli abone olmaya zorlanmaları anlamına geldiğini belirtmiştir. Tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesini olumsuz etkileyen bir uygulama olduğundan hareketle, söz konusu uygulamanın mevzuata aykırı bulunduğuna karar vererek, anılan reklamların durdurulmasına karar vermiştir.

4- 2023/233 Sayılı “Microsoft” Kararı

İnceleme konusu olan, Microsoft’un, “Kilit Şimdi Açıldı: Windows 11’e Ücretsiz Yükseltmeden Yararlanabilirsiniz.” başlıklı reklamlarında, “Alın” ve “Planlayın” seçeneklerinin ekranda tüketicilere belirgin şekilde sunulduğu, ancak “Windows 10’u tutun.” ifadesinin diğer seçeneklere nazaran ayırt edilmesi daha güç şekilde sunulduğu tespit edilmiştir.

Kurul tarafından yapılan değerlendirmede, bu uygulamanın, tüketicilerin işletim sistemlerini yükseltmeden mevcut olanı kullanmaya devam etmelerinin güçleştirilmesine yol açtığı belirtilmiştir. İnceleme konusu uygulama ile ortalama bir tüketicinin algısında mevcut sistemi kullanmanın zorlaştırıldığı, bilgisayarlarını kullanmak için işletim sistemini Windows 11’e yükseltmek zorundaymış gibi hissetmeleri nedeniyle tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesinin reklam veren tarafından olumsuz etkilendiği ortaya konulmuştur. Bu değerlendirmeler ışığında, Kurul tarafından Microsoft hakkında anılan reklamları durdurma cezası verilmesine karar verilmiştir.

Yukarıda yer verilen kararlardan da anlaşılacağı üzere; tüketiciyi yanıltma, aldatma, davranışlarını yönlendirme, seçim yapma özgürlüklerini kısıtlama ihtimali taşıyan ticari reklam ve uygulamalar, yani karanlık ticari tasarımlar, Kurul tarafından mevzuata aykırı bulunarak yaptırıma bağlanmaktadır. Bu uygulamaların yasaklanması ve firmaların cezalandırılması için tüketicilerin bundan bir zarar görmüş olması aranmadığı gibi, ortalama tüketici algısı göz önünde tutulduğunda tüketicinin yanılması, manipüle edilmesi ihtimalinin dahi anılan ticari uygulamaların haksız sayılması için yeterli olduğu görülmektedir. Dijital reklamcılığın gittikçe genişleyen uygulama alanı düşünüldüğünde, bundan sonraki süreçlerde de Kurul’un karanlık tasarımlar konusuna eğilmesi ve söz konusu uygulamalara müsamaha göstermeksizin tüketici lehine kararlar vermeye devam etmesi bekleniyor.

Farklı konudaki yazılarımıza ulaşmak için bu linkten the Bulletin’e üye olabilirsiniz.