Token Kavramına ve Türk Hukukundaki Yasal Statüsüne Genel Bir Bakış

Günümüzde dijital teknolojilerin ve finansal yeniliklerin hızla ilerlemesiyle birlikte, "token" kavramı da geniş bir kullanım alanına sahip olmuştur. Kripto para birimleri ve blockchain teknolojisinde "token," belirli bir sistem veya platform içinde değer taşıyan dijital varlıkları ifade ederken, bu kavramın hukuki ve ekonomik boyutları da önem arz etmektedir. Bu yazıda, "token" kavramının işlevlerine ayrıntılı bir bakış sunulacak ve Türk hukukundaki yasal statüsü ele alınacaktır.

İngilizce kökenli "token" kelimesinin Türkçede "jeton" olarak çevrildiği gözlemlense de kavramın uluslararası alandaki teknik ve hukuki bağlamını daha net bir şekilde yansıtmak amacıyla kavram yazı boyunca "token" olarak anılacaktır.

I) Token Nedir?

Her ne kadar sıklıkla 'kripto para' ve 'kripto token' ifadeleri birbirinin yerine kullanılsa da bu ifadeler teknik açıdan aynı anlama gelmemektedir. Kripto paralar ve tokenlar dağıtık defter teknolojisini kullanmalarına rağmen, iki dijital varlık arasında önemli farklılıklar vardır.

Kripto para, genellikle kendi bağımsız blok zincirinde çalışan, temel amacı bir değişim aracı olarak çalışmak olan bir dijital para birimidir. Token ise mevcut bir blok zincirinin üzerinde akıllı sözleşmeler kullanılarak oluşturulan ve platforma özgü hizmet ve yönetişim gibi işlevler sunan dijital bir varlıktır. Bir token birden fazla borsada listelenerek çeşitli kitlelere ulaşabilir ve farklı pazarlara girebilir.

İşlevlerine ve kullanım alanlarına bağlı olarak farklı token türleri vardır. Bunlardan bazıları şu şekildedir:

1) Utility Tokens (Hizmet Tokenları)

Utility tokenlarının birincil amacı, bir blok zinciri platformunun mal veya hizmetlerine erişim sağlamak olup bu tokenlar geleneksel anlamda bir yatırım aracı olarak kabul edilmez.

Utility Token, genellikle İlk Para Arzı (Initial Coin Offering/ICO) adı verilen bir süreçle oluşturulur. ICO, projelere fon toplamak amacıyla, yeni üretilen bir token ya da kripto varlığın, kripto para karşılığında satışa sunulması sürecini tanımlar. Halka arzdan farklı olarak satın alınan token ya da kripto varlıklar sahibine, projeye veya projeyi yöneten şirkete ortak olmak gibi yasal haklar vermez. ICO’nun en kilit noktalarından biri ise ‘’whitepaper/beyaz kitap’’ ismi verilen ve projenin detaylı açıklamasını içeren resmi dokümandır. Bu doküman, proje amacını, işleyişini, teknik detaylarını ve projenin genel olarak nasıl işlendiğini ayrıntılı olarak açıklar.

Son dönemlerin en popüler utility token örnekleri ‘‘Fan (Taraftar) Token’’lardır. Taraftar tokenları genellikle sahiplerine öncelikli bilet alım, anketlere katılma hakkı gibi bir takım avantajlar sunmak üzere üretilmiş tokenlardır. Bunlar genellikle kripto para borsalarından, fan token platformlarından veya spor kulüplerinin resmi sitelerinden alınabilir. Türkiye’deki en yaygın fan tokenlardan bir tanesi Fenerbahçe Spor Klubü ile dijital varlık işlem platformu Paribu arasındaki iş birliği sonucu hayata geçirilen ‘’Fenerbahçe Token’’dır.[1] Fenerbahçe Token’ına ilişkin beyaz kitapta arz miktarı ve token sahiplerinin yararlanacağı avantajlar gibi projeye ilişkin detaylar açıklanmıştır.

Beyaz kitapta yapılan açıklamalar uyarınca; Fenerbahçe Token ile Fenerbahçe’nin taraftar etkileşiminin artırılması, taraftarların spor kulübü tarafından yapılacak anket/oylama ve bunlarla sınırlı olmayacak etkinliklerinde söz sahibi olabilmesi sağlanarak Fenerbahçe Spor Kulübü’nün geleceğinde daha aktif rol oynaması hedeflenmiştir. Fenerbahçe Token sahipleri, deplasman maçlarında takım ile seyahat etme, öncelikli bilet alım hakları, özel tribünde maç izleme imkânı, imza törenlerine katılım, yapılacak anketlere katılarak kararlara etki etme ve özel forma tasarımı gibi avantajlardan faydalanabilecektir.

2) Security Tokens[2] (Menkul Kıymet Tokenları)

Utility token’ın aksine security token gerçek bir parasal değere sahiptir. Yatırım aracı olmaları nedeniyle sıkı menkul kıymet düzenlemelerine tabidir.

3) Non-fungible Tokens (NFTs) (Değiştirilemez Tokenlar)[3]

Sanat ve koleksiyon ürünleri gibi benzersiz ve bölünemez dijital varlıkları temsil ederler.

II) Tokenların Türk Hukukundaki Yasal Statüsü

Dünyadaki genel uygulamaya baktığımızda; tokenların yasal statüsü, kullanım amaçlarına ve tokenin özelliklerine bağlı olarak değişebilir. Bazı tokenlar menkul kıymet olarak kabul edilebilir ve dolayısıyla sermaye piyasası düzenlemelerine tabi olabilirken, bazıları ödeme aracı olarak veya belirli bir platformun hizmetlerine erişim sağlamak için kullanılabilir. Özellikle dijital varlıkların emtia mı yoksa menkul kıymet mi olarak sınıflandırılacağı; ilgili vergi uygulamalarını, yatırımcı korumasını ve piyasa şeffaflığını da doğrudan etkileyeceği için önemlidir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB), 16 Nisan 2021 tarihinde Resmî Gazete'de yayımlanan yönetmelik değişikliği ile kripto varlıkların Türk lirası dışında ödeme aracı veya elektronik para olarak kullanılmasını yasaklaması, Türk kripto varlık hizmet sağlayıcılarında yapılan token alım satım işlemlerini kısıtlar niteliktedir. Bu karar, kripto varlıkların ticari işlemlerde doğrudan veya dolaylı olarak kullanılmasını ve ödeme yöntemi olarak kabul edilmesini engellemektedir. Dolayısıyla, Türkiye'de kripto varlıklarla yapılan işlemlerde Türk lirası dışında herhangi bir kripto para biriminin kullanılması yasaklanmıştır.

Türk hukukunda, özellikle 2 Temmuz 2024 tarihinde yürürlüğe giren Sermaye Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile birlikte kripto varlıklara ilişkin önemli düzenlemeler getirilmiş ise de mevuzatta tokenlara ilişkin doğrudan bir tanım bulunmamaktadır. Ancak, değişiklik uyarınca kripto varlıklar ‘‘dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak elektronik olarak oluşturulup saklanabilen, dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan ve değer veya hak ifade edebilen gayri maddi varlıklar’’ olarak tanımlanmış olup bu tanımdan dağıtık defter teknolojisi kullanılarak oluşturulan token türlerinin de bu tanıma dahil olabileceği anlaşılmaktadır.

Türk hukukunda kripto varlıkların emtia mı yoksa menkul kıymet mi olarak sınıflandırılacağı hala tartışma konusu olsa da yukarıda anılan Sermaye Piyasası Kanunundaki değişiklik ile Sermaye Piyasası Kurulu'na (SPK) kripto varlıkların düzenlenmesi ve denetlenmesi konusunda yetki verilmiştir. Yapılan değişiklikle, kripto varlıkların sermaye piyasası mevzuatı kapsamında ele alınabileceği ve bu çerçevede düzenlenebileceği öngörülmüştür. Dolayısıyla, kripto varlıkların emtia veya menkul kıymet olarak mı sınıflandırılacağına ve bu sınıflandırmanın nasıl yapılacağına ilişkin detaylar SPK'nın yayımlayacağı yönetmelikler ve düzenlemelerle belirlenecektir.

Amerikan hukukunda ise ABD Emtia Vadeli İşlemler Komisyonu (CFTC), Bitcoin’i konvertibl bir sanal para birimi[4] olarak tanımlamış olup Bitcoin gibi sanal para birimlerinin emtia sınıfında olduğunu belirtmiştir. Tokenlar açısından, Amerika Birleşik Devletleri Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC), belirli bir tokenın bir emtia mı yoksa menkul kıymet olarak mı sınıflandırılacağını belirlemek için Howey Testini uygular. "SEC v. W.J. Howey Co.”[5] davasıyla ortaya çıkmış olan bu test, özellikle yatırım araçlarının "yatırım sözleşmesi" olarak kabul edilip edilmeyeceğini değerlendirir. Howey Testi, kripto varlıklar gibi dijital varlıkların ve tokenların menkul kıymet olarak kabul edilip edilmeyeceğini belirlemek için kullanılır. Eğer bir token veya dijital varlık Howey Test'in unsurlarını karşılıyorsa, ABD menkul kıymetler düzenlemeleri kapsamında düzenlenmesi ve ilgili yasalara uygun hareket edilmesi gerekir.

Tokenlar, dağıtılmış defter teknolojileri üzerinde oluşturulan ve çeşitli amaçlar için kullanılan dijital varlıklardır. Yasal statüleri ülkeden ülkeye değişebilir ve belirli token türlerinin emtia mı yoksa menkul kıymet mi olarak sınıflandırılacağı, gerek bu dijital varlığı arz edenler gerekse satın alanlar açısından büyük önem taşır. Türkiye'de, Sermaye Piyasası Kanunu'nda yapılan son değişikliklerle birlikte kripto varlıkların düzenlenmesi ve denetlenmesi yönünde adımlar atılmış olsa da, tokenların yasal statüsünün netlik kazanması için ilerleyen dönemde yeni düzenlemeler yapılması gerekmektedir.

[1] https://www.fbtokenofficial.com/assets/pdf/Fenerbahce_Token_Whitepaper.pdf

[2] bkz., POLY, TZRO, DS.

[3] bkz., Bored Apes, Crypto Punks.

[4] https://www.cftc.gov/sites/default/files/2019-12/oceo_bitcoinbasics0218.pdf

[5] SEC v. W.J. Howey Co., 328 U.S. 293 (1946)