Yapay Zekâ 101: Yapay Zekâ Kullanıyorum, Sözleşmelerde Nelere Dikkat Etmeliyim?

Yapay zekâ (YZ), büyük veri analizi, otomasyon ve karar destek sistemleriyle dijital dönüşümün temel taşlarından biri haline gelmiş durumda. Ancak YZ'nin doğası gereği sürekli öğrenmesi ve dinamik şekilde gelişmesi, hukuki düzenlemeler ve sözleşme metinleri açısından bazı kritik soruları gündeme getiriyor. Bu sorulara yanıt aramak için, öncelikle yapay zekanın çalışma mantığını anlamak gerek. 

YZ en genel anlamda, algılama, öğrenme, iletişim kurma, yaratıcılık, karar verme, sonuç çıkarma, geliştirme gibi normalde insan zekâsının gerektirdiği işlevleri yerine getirebilen sistemler olarak tanımlanabilir. Çoğu YZ modeli temelde dört aşamayı içerir:

Bu aşamaların her biri, sözleşmelerde de dikkat edilmesi gereken noktalar doğurur.  Özellikle veri kullanımı, çıktıların güvenilirliği ve model güncellemeleri gibi konular tarafların sorumluluklarını net şekilde belirlemeyi gerektirir.

Yine, YZ’nin ne şekilde kullanıldığı da sözleşme açısından oldukça önemlidir. Çünkü YZ’nin rolünün tespiti sorumluluğunun da sınırlarının çizilmesini sağlayacaktır. Bu kapsamda YZ aşağıdaki gibi rollerde kullanılabilir:

- Bağımsız bir yazılım olarak (örneğin, bir soru-cevap aracı)

- Fiziksel bir ürüne entegre edilerek (örneğin, otonom araç yazılımları)

- Entegre edilmeksizin bir fiziksel ürünün işlevselliğini sağlayarak (örneğin, tıbbi görüntüleme analiz sistemleri)

- Daha büyük bir sistemin bileşeni olarak (örneğin, akıllı üretim hatlarında karar destek sistemleri)

Bu değişkenler de uygulamada genellikle yapay zekâ geliştiricisi ile hizmet alan müşteri arasındaki sözleşmelerin içeriğini, hak ve yükümlülüklerini oldukça değiştirir veya düzenlemelerin katılığına etki eder. Bu kapsamda geliştirici ile müşteri arasında yazılım geliştirme sözleşmesi, ar-ge sözleşmesi, lisans sözleşmesi veya hizmet sözleşmesi gibi tamamen farklı ifalar içeren sözleşmeler kurgulanması gerekebilir.

Her şartta, işin içinde bir YZ varsa, dikkat edilmesi gereken temel noktalar bulunmaktadır.

Bunların bir kısmı ise şöyle özetlenebilir:

- YZ sistemleri hata yapabilir. Özellikle “halüsinasyon-yanılsama” olarak adlandırılan, doğru gibi görünen ancak gerçekte hatalı olan çıktılar üretebilirler.

Bu amaçla, sözleşmelerde YZ’nin karar doğruluğu konusunda garanti verilmediği ve hatalı sonuçlardan doğacak sorumlulukların açıkça tanımlandığı düzenlemeler barındırılmalıdır.

- Fikri mülkiyet haklarını ihlal edebilecek içerikler, YZ sistemine yüklenebilir YZ ise bunu işleyerek bir değer ortaya koyabilir. Bundan dolayı, veri havuzuna yüklenecek veya değer yaratırken kullanılacak içeriklerin fikri mülkiyet hak ihlali yaratmaması kritiktir. Bu bağlamda hangi verilerin yükleneceği ve oluşturulan çıktıların fikri mülkiyet haklarının kime ait olacağı sözleşmede netleştirilmelidir. Ayrıca, girdi ve çıktıların fikri mülkiyet hak ihlalleri oluşturması durumu da değerlendirilerek sözleşmede detaylı düzenlemelere yer verilmelidir.

- YZ sistemleri genellikle müşteri verilerini öğrenme amacıyla kullanır. Ancak bu verilerin izinsiz olarak kullanılması KVKK veya GDPR gibi mevzuatlara doğrudan veya dolaylı aykırı olabilir. Bu sebeple kullanıcı verilerinin model eğitimi için kullanılıp kullanılamayacağı, müşterinin bu konudaki rızası, kullanılırsa hangi şartlar altında kullanılabileceği açıkça belirlenmelidir. Ayrıca, bu konular veri işleme sözleşmeleri ile detaylandırılmalı ve desteklenmelidir.

- Müşteriye ait gizli bilgilerin kapsamı (özellikle girdi ve çıktılar özelinde) ve bu bilgilerin kullanım sınırları açıkça belirlenmeli, ayrıca YZ’nin bu bilgileri hizmet kapsamı dışında kullanamayacağı sözleşmede açıkça öngörülmelidir.

- Yapay zekanın dinamik ve değişken yapısı sebebiyle, YZ’deki geliştirme ve güncellemeler, sözleşmeler sebebiyle riskler veya avantajlar yaratabilir. Bu noktada gerekli şartlar sağlandığında sözleşmenin değişen koşullara göre uyarlanması söz konusu olabilir. Örneğin, taraflarca öngörülmeyen öngörülmesi de beklenmeyen olağanüstü bir teknolojik gelişmenin yaşanması ve diğer şartların da sağlanması bu şekilde değerlendirilebilir. Sözleşmeler buna elverişli şekilde kurgulanmalıdır.

- YZ, etik dışı veya hukuka aykırı amaçlar için de kullanılabilir. Örneğin, ayrımcılığa neden olan bir işe alım algoritması doğası gereği hukuki sorunlar yaratabilir. Bu sebeple YZ’nin etik ve hukuki normlara uygun kullanımı konusunda sorumlulukların taraflar arasında nasıl paylaştırılacağı sözleşmede belirtilmelidir.

Bunlar, sözleşmelerde dikkat edilmesi gereken temel noktalar olup, her iş modeli, YZ kullanım şekli ve amacına göre sözleşmelerde farklı kritik noktalar da söz konusu olabilir. Her şartta, teknolojinin gerekliliği olan hızlı dünya içinde YZ kullanırken aslında hep bir sözleşme ilişkisi zinciri içinde olunduğu unutulmamalıdır.