Kripto Varlık Kanunu Teklifi Meclise Sunuldu

6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi, diğer bir deyişle Kripto Varlık Kanunu Teklifi (“Kanun Teklifi”)16.05.2024 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (“TBMM”) sunuldu.

Kanun Teklifi ile kripto varlık hizmet sağlayıcılar (“KVHS”), kripto varlık platformlarının faaliyetleri, kripto varlıkların saklanması, Türkiye’de yerleşik kişilerin kripto varlık platformları nezdinde yapabileceği kripto varlık alım satım ve transfer işlemlerinin düzenlenmesi, kripto varlık hizmet sağlayıcıların kurulmaları ve faaliyet göstermeleri için Sermaye Piyasası Kurulu’ndan (“SPK”) izin almalarına ilişkin düzenleme yapılması, bunların faaliyetleri sırasında uymaları gereken ilke ve esasların Sermaye Piyasası Kanunu’na eklenecek maddelere dayanılarak çıkarılacak ikincil düzenlemeler ile SPK tarafından çıkarılmasının sağlanması amaçlanmıştır.

1. Kanun Teklifi ile Kripto Varlıklar’a ilişkin Tanımlar ve Temel Kavramlar düzenlenmiştir.

Kanun Teklifi’nde “kripto varlık”, “cüzdan”, “kripto varlık hizmet sağlayıcı”, “kripto varlık saklama hizmeti” ve “platform” gibi temel kavramlar açıkça tanımlanmıştır.

İlk olarak Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (“TCMB”) tarafından 16 Nisan 2021 tarihinde çıkarılan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik (“TCMB Yönetmelik”) ile “kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kulanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıklar” olarak hukukumuzda tanımlanan kripto varlıkların geleneksel finansal araçlar sınıfına girmediği vurgulamaktaydı.

Bununla birlikte Kanun Teklifi’nde ise kripto varlık tanımı “dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak elektronik olarak oluşturulup saklanabilen, dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan ve değer veya hak ifade edebilen gayri maddi varlıklar” olarak yer almıştır.

Dolayısıyla, kripto varlıkların itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyeceği yaklaşımından uzaklaşılarak kripto varlıkların daha geniş bir düzenleyici çerçeveye oturmasına zemin hazırlanmaya çalışıldığı görülmektedir.

Kanun Teklifi bu şekilde kabul edilirse, TCMB Yönetmeliğin’deki kripto varlık tanımının önüne geçeceği yönünde değerlendirme yapmak mümkündür.

Kanun Teklifi’ndeki kripto varlık  tanımı, Avrupa Birliği’nde kabul edilen kripto varlık regülasyonu “Markets in Crypto-Assets” (“MiCA”);ile de paralellik göstermektedir. Nitekim MiCA’da da kripto varlıklar, dağıtılmış defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak elektronik olarak aktarılabilen ve saklanabilen bir değerin veya hakkın dijital temsili olarak tanımlanmaktadır.

Yine Kanun Teklifi’nin Genel Gerekçe kısmında da söz konusu kripto varlıkların menkul kıymet kripto varlıkları (daha bilinen adıyla security token), elektronik para kripto varlıkları (daha bilinen adıyla e-money token), fayda kripto varlıkları (daha bilinen adıyla utility token) ile yine bu gruba dâhil edilebilecek fotoğraf, video, ses, sanat eseri ve benzeri diğer öğelere ilişkin telif hakkına benzer bir sahiplik kanıtı oluşturan kripto varlıklar (daha bilinen adıyla non-fungible token) şeklinde gruplandırılacağı, bundan farklı olarak kripto varlığın değerinin arkasında bir varlığın bulunup bulunmadığına göre stabil ve stabil olmayan olmak üzere de sınıflandırma yapılabileceği belirtilmiştir.

Bu tasnif de yine kripto varlıkları varlık referanslı tokenlar, elektronik para tokenları, ve fayda tokenlarının yer aldığı diğer kripto varlıklar olarak ayıran ve buna göre spesifik düzenlemelere tabi tutan MiCA ile benzerlik göstermektedir.

Kanun Teklifi ile tanımlanan bir diğer kavram olan cüzdan, kripto varlıkların transfer edilebilmesini ve bu varlıkların ya da bu varlıklara ilişkin özel ve açık anahtarların çevrim içi veya çevrim dışı olarak depolanmasını sağlayan yazılım, donanım, sistem ya da uygulamalar olarak yer almıştır. Buna göre hem çevrimiçi (sıcak cüzdan, daha bilinen adıyla hot wallet) hem de çevrimdışı (soğuk cüzdan, daha bilinen adıyla cold wallet) cüzdanlar bu tanım kapsamında tutulmuş ve tanım gelecekte ortaya çıkabilecek yeni cüzdan türlerini de kapsayacak şekilde geniş tutulmuştur.

Yine, KVHS’lerin tanımı da Kanun Teklifi’nde yapılmıştır. Bilindiği üzere, hukukumuzda ilk olarak 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanunun 2/1-d maddesi ile Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik’te 01 Mayıs 2021 tarihinde yapılan değişiklik ile yükümlüler arasına alınan KVHS’ler, aynı yönetmelik değişikliğinde tanımlanmamıştı.

Bunu takiben Mali Suçları Araştırma Kurulu (“MASAK”) tarafından 2021 yılında yayımlanan KVHS’lere yönelik çıkarılan Rehber’de kısa bir tanım yapılmış ve KVHS’lerden kripto varlıkların alım satımlarına elektronik işlem platformları üzerinden aracılık eden sağlayıcılar olarak bahsedilmişti.

Kanun Teklifi’nde ise KVHS: “ platformlar, kripto varlık saklama hizmeti sağlayan kuruluşlar ve bu Kanuna dayanılarak yapılacak düzenlemelerde kripto varlıkların ilk satış ya da dağıtımı dahil olmak üzere kripto varlıklarla ilgili olarak hizmet sağlamak üzere belirlenmiş diğer kuruluşlar” olarak tanımlanmıştır. Buna göre, KVHS’lerin sadece alım-satıma aracılık eden platformların dışında daha geniş bir yelpazede değerlendirildiği görülmektedir.

Bu tanımdan hareketle kripto varlık saklama hizmeti de, kullanıcıların özel anahtarlarını koruyarak, kripto varlıklarına erişim sağlayan ve bu varlıkların yönetimini kolaylaştıran bu sayede kripto varlıkların güvenli bir şekilde saklanmasını sağlayan hizmet olarak tanımlanmıştır. Platform ise, alıcılar ve satıcılar arasında kripto varlıkların alım-satım işlemlerinin yapılmasını sağlayan, güvenlik, hız ve şeffaflık sunarak kripto varlık işlemlerinin gerçekleştirilmesine aracılık eden dijital ortamlardır.

2. SPK’nın Yetkisi ve Lisans Gereklilikleri

Kanun Teklifi ile sermaye piyasası araçlarının kripto varlık olarak ihraç edilmesinde, yani security token ihracında ve bunların saklandıkları KVHS’ler nezdinde kayden izlenmesine ilişkin esasları belirlemeye SPK yetkili kılınmıştır.

Yine Kanun Teklifi ile KVHS’lerin kurulabilmesi ve faaliyete başlaması içinde SPK’dan izin alınması zorunlu hale getirilmiştir. Buna göre, KVHS’lerin kuruluşu, faaliyete başlamaları, ortakları, yöneticileri, personeli, sermayeleri, sermaye yeterlilikleri, bilgi sistemleri ve teknolojik alt yapıları, pay devirleri, faaliyetleri ve uymaları gereken tüm diğer ilke ve esaslar SPK’nın denetim ve gözetim yetkisi altına alınmıştır. KVHS’lerin, SPK’dan izin olmaksızın pay devri yapamayacağı belirlenmiştir.

KVHS’lerin, güvenli bir sistem sağlayabilmesi adına iç kontrol birimi oluşturmakla yükümlü olduğu ve kuruluşlarına/faaliyetlerine başlamalarına SPK tarafından izin verilebilmesi için bilgi sistem ve teknolojik altyapılarının TÜBİTAK tarafından belirlenen kriterlere uyması zorunluluğu gibi hususlar düzenleme alanı bulmuştur.

Platformlar üzerinden kripto varlık alım-satımı veya ilk satış ya da dağıtım yapılması, takas, transfer ve saklamaya ilişkin usul ve esaslar da SPK’nın denetimine tabi tutulmuştur.

KVHS’lerin SPK’nın gözetim ve denetimine tabi tutulmakla birlikte, açıkça atıf yapılan hükümler dışında Sermaye Piyasası Kanunu’nun diğer hükümlerine tabi olmayacağı da açıkça belirtilmiştir. Kanun’un ilgili maddelerinde düzenlenip SPK tarafından bankalara yükümlülük getirecek hususlarda ise Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (“BDDK”) görüşünün alınacağı belirtilmiştir.

Kanun Teklifi ile, Sermaye Piyasası Kanunu’nun Sermaye Piyasası Kurumları ve Faaliyetler başlıklı bölümüne Kripto varlık hizmet sağlayıcıların faaliyetlerine ve kripto varlıkların transfer ve saklamasına ilişkin esaslar maddesi eklenmiştir. Bu madde ile, kripto varlık hizmet sağlayıcıları ile müşterileri arasındaki sözleşmelerin yazılı şekilde veya SPK tarafından belirlenecek güvenli elektronik yöntemlerle kurulacağı düzenlenmiştir. SPK’nın sözleşmelerin içeriği, değişiklikleri, ücretler, fesih koşulları gibi konularda düzenleme yapabileceği ve hizmet sağlayıcıların sorumluluğunu sınırlandıran şartları geçersiz kılabileceği hüküm altına alınmıştır. Platformların, müşteri şikayetlerini çözmek için iç mekanizmalar oluşturma yükümlülüğü getirilmiş, müşterilerin kimliklerini 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ve ilgili mevzuata uygun olarak tespit etme yükümlülükleri devam ettirilmiştir. Platformlarda işlem görecek kripto varlıkların yazılı bir prosedüre tabi olacağı ve SPK tarafından belirlenen ilkelere göre listeleneceği düzenleme alanı bulmuştur. Fiyatların serbestçe oluşacağı, ancak SPK’nın piyasa bozucu eylemleri denetleyebileceği ve belirli durumlarda Sermaye Piyasası Kanunu’nun piyasa bozucu eylemler başlıklı 104. maddesi hükümlerini uygulayabileceği belirtilmiştir.

Platformlar ile müşteriler arasındaki uyuşmazlıkların genel hükümlere tabi olacağı ve platformlara SPK tarafından faaliyet izni verilmiş olmasının, işlemlerin kamu güvencesi altında olduğu anlamına gelmeyeceği ve yatırımcıların SPK’nın yatırımcı tazmin sisteminden yararlanamayacağı ifade edilmiştir. Kripto varlık transferleri ve fon transferlerine ilişkin kayıtların güvenli, erişilebilir ve takip edilebilir şekilde tutulacağı, transferlerin SPK ve MASAK düzenlemelerine uygun olarak gerçekleştirileceği hüküm altına alınmıştır.

Kanun Teklifi ile Kripto varlıkları konu edinen rehin sözleşmelerine, 20/10/2016 tarihli ve 6750 sayılı Ticari İşlemlerde Taşmır Rehni Kanunu uygulanmayacağı düzenlenmiştir.

Kanun Teklifi ile, Sermaye Piyasası Kanunu’nun 74. maddesinde değişikliğe gidilerek, Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği’ne (“TSPB”) üyelik yükümlülüğü genişletilmiştir. Bu değişiklikle, kitle fonlama platformları ve kripto varlık hizmet sağlayıcılarının da SPK tarafından uygun görüldüğü takdirde TSPB’ye üye olmak zorunda olacakları hüküm altına alınmıştır. Söz konusu platform ve hizmet sağlayıcıların, yetki belgelerini aldıktan sonra üç ay içinde TSPB’ye başvurmaları gerektiği ve bu yükümlülüğe uymayanların faaliyetlerinin SPK tarafından durdurulabileceği düzenleme alanı bulmuştur.

3. KVHS’lerin Faaliyetlerine Yönelik Tedbirler ve Yaptırımlar

Kanun Teklifi’nde kripto varlık hizmet sağlayıcılarının faaliyetlerinde uygulanacak tedbirlere de yer verilmiştir. İlgili madde ile, KVHS’lerin hukuka aykırı faaliyet ve işlemlerinde Sermaye Piyasası Kanunu’nun 96. maddesindeki tedbirlerin uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. İzinsiz kripto varlık hizmet sağlayıcılığı faaliyetinde ise 99. maddenin, bu faaliyette bulunanların ilan, reklam ve açıklamaları ile her türlü ticari iletişimlerine ilişkin olarak da 100. maddenin birinci fıkrasının uygulanacağı belirtilmiştir.

Yurt dışında yerleşik platformların Türkiye’de yerleşik kişilere yönelik faaliyette bulunması veya yasaklanmış bir faaliyet sunması da izinsiz kripto varlık hizmet sağlayıcılığı olarak kabul edileceği düzenlenmiştir.

Ayrıca, SPK’nın, KVHS’lerin mali yapılarının zayıflaması veya yükümlülüklerini yerine getirememesi durumunda, üç ayı geçmemek üzere mali yapılarının güçlendirilmesini isteyebileceği veya doğrudan faaliyetlerini geçici olarak durdurabileceği, faaliyet yetkilerini kaldırabileceği ve sorumluluğu tespit edilen yöneticilerin ve çalışanların imza yetkilerini sınırlayabileceği veya kaldırabileceği belirtilmiştir.

SPK’nın, belirlenen esaslara aykırı internet yayınları için içeriğin çıkarılmasına ve/veya erişimin engellenmesine karar verebileceği ve bu kararın Erişim Sağlayıcıları Birliğine gönderileceği hüküm altına alınmıştır. İnternet dışındaki mecralarda yapılan aykırı ilan, reklam ve duyurular için ise sorumluların ilgili mevzuat uyarınca yaptırımlara tabi tutulacağı düzenlenmiştir.

Kanun Teklifi’nde yapılan değişikliklerle, kripto varlık hizmet sağlayıcılarının denetimi ve uygulanacak yaptırımlar kapsamlı bir şekilde düzenlenmiştir. Buna göre, KVHS’lerin faaliyetlerinin yasalara uygunluğu, SPK ve diğer ilgili kurumlar tarafından denetlenecektir.. Ayrıca, KVHS’lerin mali durumu ve bilgi sistemleri bağımsız denetim kuruluşları tarafından incelenecektir.

KVHS’ler hukuka aykırı faaliyetleri veya yükümlülüklerini yerine getirmemeleri durumunda doğacak zararlardan sorumlu tutulacaktır. Zararın tazmin edilememesi durumunda ise, KVHS mensupları da sorumlu olabilecektir.

Ayrıca, bilişim sistemlerinin işletilmesi, siber saldırılar, bilgi güvenliği ihlalleri veya personel hatalarından kaynaklanan kripto varlık kayıplarından da KVHS’ler sorumlu olacaktır.

Kanun veya SPK düzenlemelerine aykırı davranışlarda bulunanlara idari para cezaları uygulanabilecektir. Ayrıca, KVHS’ler hakkında çeşitli tedbirler alınabilecek ve müşterilere ait varlıkların korunması için özel düzenlemeler getirilmiştir.

İzinsiz kripto varlık hizmeti sunanların ise 3 yıldan 5 yıla kadar hapis ve adli para cezası ile cezalandırılacağı da hüküm altına alınmıştır. Ayrıca, KVHS’ler tarafından zimmet suçunun işlenmesi durumunda ise yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile diğer mensupların 8 yıldan 14 yıla kadar hapis ve adli para cezasına çarptırılabileceği öngörülmüştür. Bu, belirli nitelikli hallerin varlığı halinde ise 20 yıla kadar çıkabilecektir.

Ayrıca Kanun Teklifi’nde KVHS’lerin şahsi sorumluluğu da düzenlenmiştir. Buna göre, KVHS’nin zimmet sayılan karar ve işlemler gerçekleştirdiği tespit edilen yönetim kurulu başkan ve üyeleri, diğer mensupları ve gerçek kişi ortaklarının, müşterilere verdikleri zararla sınırlı olarak zimmete geçirildiği tespit edilen tutardan öncelikli olarak karşılanmasını sağlamak amacıyla şahsi sorumlulukları yoluna gidilerek, Kurulun talebi üzerine doğrudan şahsen iflaslarına mahkemece karar verilebileceği düzenlenmiştir.

4. Mevcut KVHS’ler İçin Geçiş Hükümleri

Kanun Teklifi’ne eklenen Geçici Madde 11 ile özellikle ülkemizde hali hazırda faaaliyette bulunan KVHS’lere ilişkin geçiş hükümleri düzenleme alanı bulmuştur. Buna göre, düzenlemelerin yürürlüğe girdiği tarihte faaliyet gösteren KVHS’ler, yürürlük tarihinden itibaren bir ay içinde SPK’ya başvuruda bulunarak faaliyet izni almak üzere gerekli başvuruları yapmak veya üç ay içerisinde tasfiye kararı almak ve yeni müşteri kabul etmemekle yükümlüdür.. Kanunun yürürlüğü sonrasında faaliyete başlamak isteyenlerin ise faaliyetlerine başlamadan önce SPK’ya başvuruda bulunarak faaliyet izni almak üzere gerekli başvuruları yapmaları gerekecektir. Bu kapsamda SPK’ya yapılan başvuruların SPK internet sitesinde ilan edileceği ve tasfiye olacak kuruluşların bu durumu internet sitelerinde duyurmaları ve müşterilerine bildirmeleri gerektiği ifade edilmiştir. Belirtilen yükümlülükleri yerine getirilmemesinin ise izinsiz hizmet sağlayıcılığı faaliyeti suçunu oluşturacağı düzenlenmiştir.

5. Yabancı Merkezli KVHS’lere Özgü Düzenlemeler

Yurt dışında yerleşik olup ülkemizde hizmet veren KVHS’lerin ise Kanun Teklifi’nin yürürlüğe girdiği tarihi takip eden üç ay içerisinde Türkiye’de yerleşik kişilere yönelik faaliyetlerini sonlandırmaları gerektiği ve müşterilerin kripto varlıklarını nakde veya nakdi kripto varlığa çevirebilmelerine ve kripto varlıkların transferinin gerçekleştirilmesine imkan veren Türkiye’de yerleşik ATM ve benzeri elektronik işlem cihazlarının faaliyetlerinin de kanunun yürürlüğe girdiği tarihi takip eden üç ay içerisinde sonlandırılacağı düzenlenmiştir.

6. Sonuç

16 Mayıs 2024 tarihinde TBMM’ye sunulan Kripto Varlık Kanunu Teklifi, Türkiye’deki kripto varlık piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesi için önemli bir yasal adımdır.

Söz konusu Teklif ile kripto varlıkların tanımını netleştirerek, hizmet sağlayıcıların faaliyetlerini belirli kurallara bağlayarak ve yatırımcıların korunmasını sağlayacak tedbirler getirerek piyasadaki belirsizlikleri giderilmeye çalışılmış, özellikle, KVHS’lerin SPK denetimine alınması, lisans zorunluluğu getirilmesi ve uygulanacak yaptırımların belirlenmesi hususlarının piyasada daha güvenli ve şeffaf bir ortamın oluşması amaçlanmıştır.