Anonim Şirketlerde Esas Sermaye ve Kayıtlı Sermaye Sistemine Genel Bir Bakış

Özet

Anonim şirketlerde esas sermaye sistemi ve kayıtlı sermaye sistemi olmak üzere iki farklı sermaye sistemi öngörülmüştür. Esas sermaye sisteminde sermayenin artırılması genel kurulun alacağı karar ile mümkünken 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile hukukumuza giren kayıtlı sermaye sistemi ile, sermayenin esas sözleşmede belirtilen azami miktara kadar yönetim kurulu tarafından serbestçe artırılabilmesine imkân sağlanmıştır. 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile yalnızca halka açık anonim şirketler tarafından benimsenebileceği düzenlenen kayıtlı sermaye sistemi, 6102 sayılı Ticaret Kanunu ile halka açık olmayan anonim şirketler açısından da uygulanabilir hale gelmiştir. Bu sayede şirketlere tercih etmeleri halinde esas sermaye sistemine nazaran daha hızlı şekilde sermaye artırımında bulunabilme imkânı tanınmıştır. Hukuk sistemimizde yer alan bu iki sistemin kabul ediliş, sisteme geçiş, sistemden çıkış esasları, çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Anonim Şirket, Esas Sermaye, Kayıtlı Sermaye, Asgari Sermaye Tutarı, Çıkarılmış Sermaye, Tavan Sermaye, Başlangıç Sermayesi, Yönetim Kurulu, Genel Kurul

I. GİRİŞ

Anonim şirketlerin mevcut sermayesi artan iş hacminde yetersiz kalıyor ise şirket halihazırdaki durumunu koruyabilmek veya piyasadaki payını artırabilmek için sermayesini artırma zorunluluğuyla karşı karşıya kalabilir[1]. Esas sermaye ifadesi, şirket esas sözleşmesinde belirtilen ve tamamı taahhüt edilen sermaye anlamına gelmektedir. Kayıtlı sermaye ise şirket esas sözleşmesinde belirtilen ve sermayenin yükseltilebileceği azami miktarı ifade eden tavan değerdir; taahhüt edilmiş veya ödenmiş bir sermaye teşkil etmemektedir. Esas sermaye sisteminde sermaye artışı yapılabilmesi için genel kurul kararı alınması gerekmekte iken, kayıtlı sermaye sisteminin benimsendiği şirketlerde genel kurulun verdiği yetki doğrultusunda, yönetim kurulu sermayeyi belirlenen tavana kadar artırmaya yetkili kılınmaktadır. İki farklı sermaye yapısı arasındaki uygulama farklılıklarını gözeterek bu iki sistem arasından uygun olanın tercih edilmesi; şirketin sürdürülebilir bir büyüme stratejisini izlemesi açısından son derece önemlidir.

II. SERMAYE KAVRAMI

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) sermaye kavramını tanımlamamakla beraber anonim şirketin, sermayesi “belirli” ve “paylara bölünmüş” olan, borçlarından dolayı yalnız mal varlığıyla sorumlu bulunan şirket olduğunu belirterek, sermaye kavramı aracılığıyla anonim şirketi tanımlamaktadır[2]. Buna göre sermaye, şirket kavramının zorunlu unsurlarındandır.

Belirlilikten kastedilen esas veya kayıtlı sermaye sistemini de içeren sermayenin, başlangıçta belirli ve ticaret siciline tescil edilmiş olmasıdır[3]. Sermayenin tamamının nakit olması gerekmemektedir. Sermaye; nakit olarak ifade edilmek şartıyla para, taşınmazlar ve ekonomik değeri olan haklar gibi çeşitli unsurlardan oluşabilecektir. Paylara bölünmüş olma ise, sermayenin belli miktarda belli birim değerlere bölünmesi anlamına gelmektedir. Her bir birim değer, payın “nominal” değeri olarak adlandırılır. Pay sayısı ile nominal değerin çarpılması, sermayeyi verir.

III. ANONİM ŞİRKETLERDE SERMAYE SİSTEMLERİ

Anonim şirketlerde sermaye sistemleri, esas sermaye ve kayıtlı sermaye sistemi olmak üzere iki başlıkta incelenmektedir.

A. ESAS SERMAYE SİSTEMİ

Esas sermaye, anonim şirkette, ortakların getirmeyi taahhüt ettiği malvarlığı değeri toplamıdır. Esas sermaye sisteminin nitelikleri genel olarak, önceden belirlenmiş ve sabit olması, asgari miktarın altında olmaması, şirket malvarlığının esasını oluşturması, nakitle ifade edilmesi, itibari değerli paylara bölünmesi ve tamamen taahhüt edilmesidir[4]. TTK, ticaret şirketlerine sermaye olarak konabilecek örnek değerlere yer vermektedir[5]. Buna göre esas sermaye; nakit olarak ifade edilmek şartıyla para, taşınmazlar ve ekonomik değeri olan haklar gibi çeşitli unsurlardan oluşur. Değeri nesnel olarak belirlenemeyecek değerler ise sermaye olarak koyulamayacaktır.

Esas sermaye sistemini benimseyecek şirketler için öngörülen asgari sermaye tutarı; 7887 Sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile, 01.01.2024 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, elli bin (50.000,00) Türk Lirasından, iki yüz elli bin (250.000,00) Türk Lirasına çıkarılmıştır[6].

TTK’nın 332. maddesinde esas sermayenin, tamamı esas sözleşmede taahhüt edilmiş bulunan sermayeyi ifade ettiği belirtilmiş olsa da buradan esas sermayenin sonradan değiştirilemeyeceği anlaşılmamalıdır. Esas sermaye sisteminde esas sözleşmede taahhüt edilen bu tutarın değiştirilebilmesi için veya diğer bir deyişle sermayenin arttırılabilmesi için, şirket sözleşmesinin değiştirilmesine ve şirket Ticaret Bakanlığı’nın Anonim ve Limited Şirketlerin Sermayelerini Yeni Asgari Tutarlara Yükseltmelerine ve Kuruluşu ve Esas Sözleşme Değişikliği İzne Tabi Anonim Şirketlerin Belirlenmesine İlişkin Tebliği’nin[7] 5. maddesi kapsamında ise, izin alınmasına ve genel kurulun usulüne uygun bir karar alıp sicile tescil ve ilan ettirmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu durum, esas sermaye sisteminin bir formalitesi olarak değerlendirilebilecektir. Zira aşağıda detaylarına yer vereceğimiz kayıtlı sermaye sistemi ile karşılaştırıldığında, esas sermaye sisteminde sermayenin artırımı ve bu hususun tescili için daha güç bir süreçten geçilmesi gerektiği söylenebilecektir.

B. KAYITLI SERMAYE SİSTEMİ

Türk Hukuku’nda kayıtlı sermaye sistemi ilk defa, mülga 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu[8] tarafından düzenlenmiş olup 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununda[9] (“SPK”) da yer bulmuştur. İlk düzenleme ile yalnızca halka açık anonim şirketler açısından kayıtlı sermaye sisteminin benimsenmesine imkân tanınmışken, TTK ile halka açık olmayan anonim şirketlerin de kayıtlı sermaye sistemini benimsemesinin önü açılmıştır.

Kayıtlı sermaye sisteminde sermayenin azami sınırı esas sözleşmede gösterilir ve yönetim kurulu, bu sınıra ulaşılıncaya kadar sermaye artırımı yapabilir. Böylece şirketlerin ihtiyaca göre sermaye ihraç etmelerine esneklik getirilmektedir[10].

Kayıtlı sermaye sisteminde başlangıç sermayesi, çıkarılmış sermaye ve kayıtlı sermaye olmak üzere üç kavram öne çıkmaktadır. Başlangıç sermayesi; kayıtlı sermaye sistemini kabul eden şirketlerde, kuruluşta veya kayıtlı sermaye sistemine ilk geçildiğinde sahip olunması zorunlu sermayeyi ifade eder[11]. Kayıtlı sermaye; şirketlerin, TTK’nın esas sermaye sistemindeki sermayenin artırılmasına ilişkin hükümlerine tabi olmaksızın yönetim kurulu kararı ile yeni pay çıkarmak suretiyle ulaşabilecekleri azami sermaye tavanını gösteren ve esas sözleşmelerinde yer alan sermayeyi ifade eder[12]. Çıkarılmış sermaye ise çıkarılmış payların tümünün itibari değerlerinin toplamını temsil eden sermayeyi ifade etmektedir[13].

Kayıtlı sermaye sistemine geçebilmek için, asgari sermaye şartı ve Ticaret Bakanlığı (“Bakanlık”) ile Sermaye Piyasası Kurulu (“Kurul”) izni öngörülmüştür. Daha önce halka açık anonim şirketler veya sermaye artırmak suretiyle hisselerini halka arz edecek olan anonim şirketler için üç milyon beş yüz bin (3.500.000,00) Türk Lirası olarak öngörülmüş asgari sermaye tutarı, TTK’nın 332. maddesiyle getirilen düzenleme nedeniyle yüz bin (100.000,00) Türk Lirasına indirilmiş (7887 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 01.01.2024 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere beş yüz bin (500.000,00) Türk Lirasına yükseltilmiştir) ve finans piyasasında faaliyette bulunacak şirketler için belirlenen yirmi beş milyon (25.000.000,00) Türk Lirası başlangıç sermaye tutarına sahip olma şartı da yürürlükten kaldırılmıştır[14]. Böylece, halka açık ve kapalı anonim şirketler için kayıtlı sermaye sistemine geçişte, asgari sermaye tutarı farklılığı ortadan kaldırılmıştır.

1. HALKA AÇIK OLMAYAN ANONİM ORTAKLIKLARDA KAYITLI SERMAYE SİSTEMİ

Halka açık olmayan anonim şirketlere yönelik düzenlemeler TTK’da ve Halka Açık Olmayan Şirketlerde Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ’de[15] (“Halka Açık Olmayan Şirketler Tebliği”) yer almaktadır.

Halka Açık Olmayan Şirketler Tebliği’nde, kayıtlı sermaye sistemini kabul etmek veya kayıtlı sermaye sistemine geçmek isteyen şirketlerin esas sözleşmelerinde belirtilmesi zorunlu olan bazı hususlar belirtilmiştir. Buna göre, belirtilen şirketlerin esas sözleşmelerinde, (i) başlangıç sermayesi, (ii) yönetim kuruluna verilen kayıtlı sermayeyi tavana kadar artırma yetkisinin süresi ile sürenin başlangıç ve bitiş tarihleri (ilgili sürenin en fazla beş yıl olabileceği öngörülmüştür), (iii) kayıtlı sermaye tavanı, (iv) yönetim kurulunun sermaye artırımına ilişkin kararının ne şekilde ilan edileceği, hususlarının yer alması zorunludur[16].Yönetim kuruluna imtiyazlı veya itibari değerinin üzerinde pay çıkarma ya da rüçhan haklarını sınırlandırma yetkisi verilecek ise, buna ilişkin hükümler de esas sözleşmede yer almak zorundadır[17].

Halka açık olmayan anonim ortaklıklarda yönetim kurulu ilk esas sözleşmede veya sonradan esas sözleşmenin değiştirilmesi yoluyla sermayeyi tavana kadar artırmakla yetkilendirilebilir. Her halükârda esas sözleşmede tavanın belirlenmiş olması gerekmektedir. En fazla beş yıl olabileceği öngörülen yetki süresinin dolmasıyla, henüz kayıtlı sermaye tavanına ulaşılmamış olsa dahi, kayıtlı sermayenin kullanılmayan kısmı geçersiz hale gelir[18]. Böyle bir durumda genel kurulun, yetki süresinin uzatılmasına yönelik tekrar karar alması gerekecektir.

Süre sınırlamasının yanında, esas sözleşmede yer alan kayıtlı sermaye rakamının da aşılmaması gerekmektedir. Ayrıca, kayıtlı sermaye tavanı başlangıç sermayesinin beş katından fazla olamaz. Kayıtlı sermaye sisteminin kabul edilmesinden veya sisteme geçilmesinden sonra izleyen dönemlerde kayıtlı sermaye tavanı, esas sözleşmenin değiştirileceği genel kurul toplantısı sırasındaki çıkarılmış sermayenin en fazla beş katı olarak belirlenebilir[19].

2. HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLARLARDA KAYITLI SERMAYE SİSTEMİ

Halka açık anonim şirketlere yönelik düzenlemeler SPK’nın 18. maddesi ile Sermaye Piyasası Kurulu’nun II-18.1 sayılı Kayıtlı Sermaye Sistemi Tebliği’nde[20] (“KSS Tebliği”) yer almaktadır. SPK’nın 18. maddesine göre, halka açık ortaklıklar ile paylarını halka arz etmek üzere Kurul’a başvurmuş olan ortaklıklar, Kurul’dan izin almak şartıyla kayıtlı sermaye sistemini kabul edebilirler. Daha önce TTK uyarınca kayıtlı sermaye sistemine geçmiş olan şirketlerin Kurul’dan izin alması aranmaz.

Halka açık anonim ortaklıklarda da yönetim kuruluna tanınacak yetki süresinin beş yılı aşamayacağı SPK m. 18/2’de ve KSS Tebliği m. 5/4’te belirtilmiştir. Bu şirketlerde, beş yıllık süre dolduğunda sermayenin tekrar artırılabilmesi için genel kurulun yeniden buna ilişkin karar alması ve Kurul’dan izin alınması zorunludur.

Halka açık olmayan anonim ortaklıklarda kayıtlı sermaye tavanının, esas sözleşmenin değiştirileceği genel kurul toplantısı sırasındaki çıkarılmış sermayenin en fazla beş katı olarak belirlenebileceğine ilişkin miktar sınırlaması mevcutken, halka açık anonim ortaklıklar açısından böyle bir sınırlama öngörülmemiştir. Ancak halka açık anonim ortaklıklarda kayıtlı sermaye rakamının tespiti Kurul iznine bağlı tutulmuştur[21].

3. KAYITLI SERMAYE SİSTEMİNDEN ÇIKMA VE ÇIKARILMA

Halka açık olmayan anonim şirketler yalnızca genel kurulun alacağı bir kararla kayıtlı sermaye sisteminden çıkamazlar, bu hususta Bakanlık izni alınması gerekmektedir. Halka açık anonim ortaklıklar açısından da aynı düzenleme mevcut olup çıkış Kurul’un iznine tabidir.

Halka açık olmayan anonim şirketlerde yönetim kuruluna tanınan yetki süresinin dolmasından sonra, yönetim kurulunun sermaye artırımı kararı alabilmesi için esas sözleşmenin değiştirilerek yönetim kuruluna yeniden yetki süresi belirlenmesi şarttır. En geç yetki süresinin dolduğu yıl genel kurul toplantısında yetki süresine ilişkin esas sözleşme değişikliği yapmayan şirketler, kayıtlı sermaye sisteminden çıkmış sayılmaktadırlar[22]. Kayıtlı sermaye sistemini kabul eden halka açık anonim şirketler ise iki şekilde sistemden çıkmış sayılır: (i) yetki süresinin sonunda izin verilen kayıtlı sermaye tavanına ulaşılamamış olsa dahi, yönetim kurulunca genel kuruldan sermaye artırımı için bir yetki alınmaması, ve (ii) sermaye artırımı yoluyla hisse senetlerini ilk defa halka arz edecek anonim şirketlerden kayıtlı sermaye sistemine geçmek isteyenlerin, Kurul tarafından verilecek izin tarihini takip eden bir yıl içerisinde sermaye artırımı yoluyla halka arz işlemini gerçekleştirmemesi[23]. Bu hallerde halka açık anonim şirketler, kayıtlı sermaye sisteminden çıkmış sayılırlar.

Kayıtlı sermaye sisteminin amacı dışında; ortakların ve diğer tasarruf sahiplerinin istismarına yol açacak şekilde kullandığı anlaşılan, ortaklık yapısı nedeniyle bu sisteme ihtiyaç duymaksızın kolayca sermaye artırımı yapabilecek durumda olan ve bu sisteme geçişte aranan diğer nitelikleri yitiren halka açık olmayan şirketler Bakanlık tarafından sistemden çıkartılabilir. Kayıtlı sermaye sisteminden çıkan veya çıkartılan şirketler, çıkış tarihinden itibaren en az 2 yıl geçmeden yeniden sisteme kabul edilmezler. Ancak, şirket yönetiminin değişmesi veya kayıtlı sermaye sisteminden çıkma veya çıkartılma sebeplerinin ortadan kalktığının ispatlanması şartıyla, şirketlerin başvurusu üzerine 2 yıllık sürenin dolması beklenmeksizin şirketlerin yeniden kayıtlı sermaye sistemine geçmelerine Bakanlıkça izin verilebilir[24]. Aynı hüküm halka açık anonim ortaklıklar açısından da öngörülmüş ve ilgili düzenlemeye KSS Tebliği m. 10/2’de yer verilmiştir. Halka açık anonim ortaklıklar, ilgili durumda Kurul tarafından sistemden çıkarılmaktadır.

IV. SONUÇ

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile anonim şirketlerin sermaye artırımına ilişkin önemli değişiklikler getirilmiştir. Halka açık anonim ortaklıklar açısından öngörülmüş kayıtlı sermaye sisteminin, önceleri yalnızca esas sermaye sistemini benimseyebilen halka açık olmayan anonim ortaklıklar için de uygulama alanı bulması, masraflı ve yavaş işleyen genel kurul prosedürleri nedeniyle zahmetli sermaye artırımı sürecinden kaçınma imkânı sağlamaktadır. Çalışmada her iki sermaye sistemi genel hatlarıyla ele alınmış ve Türk Ticaret Kanunu ile getirilen yenilikler belirtilmiştir.

Kaynakça

1.     Özlem Arabacı, “Anonim Şirketlerde Sermaye, Sermaye Artırımı Sistemleri ile Yöntemleri Hakkında Genel Bilgi ve 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’yla Konuya İlişkin Getirilen Temel Yenilikler”, Gümrük ve Ticaret Dergisi, 2013, S. 1, s. 55

(https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1020972).

2.     Tamer Bozkurt, Şirketler Hukuku, 11. Baskı, Ankara 2020, s. 186.

3.     Ruveyda Gülmisal Akkale, “Kayıtlı Sermaye Yapısı Hakkında Genel Bilgi ve 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’na Göre Halka Açık Olmayan Anonim Şirketlerde Kayıtlı Sermayenin Artırım Usulü”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2013, C. XVII, s. 1-2 (https://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/17_1-2_2.pdf).

4.     25.11.2023 tarihli ve 32380 sayılı RG’de yayımlanan 7887 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı.

5.     19.10.2012 tarihli ve 28446 sayılı RG’de yayımlanan Halka Açık Olmayan Şirketlerde Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ.

6.     29.02.2012 tarih ve 28219 sayılı RG’de yayımlanan Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Tebliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Seri: IV, No:59 sayılı Tebliğ.

7.     25.12.2013 tarih, 28862 sayılı RG’de yayımlanan Kayıtlı Sermaye Sistemi Tebliği.

8.     Ferna İpekel, “6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu Uyarınca Kayıtlı Sermaye Düzenlemesi ve Bu Düzenlemenin Sermaye Piyasası Hukuku Işığında Değerlendirilmesi Authorised Capital Pursuant To Turkish Commercial Code No. 6102 And Its Analysis İn The Light Of The Capital Markets Law”, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 2013, s. 0-1456 (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1794669).

9.     23.01.2008 tarih ve 26765 sayılı RG’de Yayımlanan Seri: IV, No: 38 Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Tebliği.