Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneğine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile Getirilmiş Olan Değişiklikler

11.06.2024 tarihli ve 32573 sayılı Resmî Gazete’de Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneğine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (“Yeni Yönetmelik”) yayımlanmıştır.

Yeni Yönetmelik ile, 30/4/2011 tarihli ve 27920 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik (“Eski Yönetmelik”) yürürlükten kaldırılmış olup 25/8/1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na (“Kanun”) göre sigortalı sayılan kişileri hizmet akdine tabi olarak çalıştıran işverenin, genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz, genel salgın ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması veya işyerinde faaliyeti tamamen veya kısmen geçici olarak durdurması hallerinde, sigortalılara kısa çalışma ödeneği ödenmesine ilişkin usul ve esaslar detaylandırılmış olup yeni düzenlemeler ile özellikle kısa çalışma ödeneğinin miktarı ve ödenmesine ilişkin şartlara açıklık getirilirken 3 ayla sınırlanmış olan kısa çalışma süresinde ise herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.

Covid-19 pandemisi döneminde yoğun şekilde gündemde olan ve uygulanan kısa çalışmanın günümüzde pek de uygulama bulmadığı bilinmektedir. Esasen pek çok düzenleme mülga yönetmelik dönemiyle benzerlik göstermekte ise de işbu bilgi notumuzda, Yeni Yönetmelik’te yapılmış olan değişiklikler ayrı başlıklar halinde ele alınacaktır.

A. Yeni Yönetmelik ile Getirilmiş Olan Tanımlar ve Tanım Değişiklikleri

Yeni Yönetmelik’in “Tanımlar” başlıklı 3. maddesi ile aşağıdaki tanımlar yapılmıştır olup işbu tanımlar yeni bir durum yaratmıyor ise de kapsamı netleştirmek adına işbu bilgi notumuzda tanımlar yönünden yapılan eklemelere yer veriyoruz.

— Genel salgın: Bir hastalığın veya enfeksiyon etkeninin ülke çapında veya belirli bir bölgede çok geniş bir alanda yayılım gösterdiği ve işyerlerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumları,

— Kısa çalışma dönemi: Kısa çalışmanın başlama tarihi ile bitiş tarihi arasındaki dönemi,

— Kısa çalışma süresi: Kısa çalışma dönemindeki haftalık çalıştırılmayacak saati,

— Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş Başkanlığını,

— Sigortalı: 4447 sayılı Kanun kapsamına giren bir işyerinde bir hizmet akdine dayalı olarak çalışan ve çalıştığı süre içerisinde işsizlik sigortası primi ödeyen kimseyi, ifade etmektedir.

B. Kısa Çalışma Talebi

C. Talebin Değerlendirilmesi

Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz, genel salgın ile dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumlardan ileri gelen zorlayıcı sebeplerin varlığı, işçi ve işveren sendikaları konfederasyonlarının iddia etmesi ya da bu yönde kuvvetli emarenin bulunması halinde, Türkiye İş Kurumu Yönetim Kurulunca karara bağlanacaktır. Eski Yönetmelik’te olduğu gibi Türkiye İş Kurumu Yönetim Kurulu kararı olmaksızın işverenler tarafından yapılan başvurular Kurum tarafından reddedilecektir. Bu duruma istisna olarak; işyerinin fiziken doğrudan etkilendiği deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik ve benzeri durumlardan kaynaklanan zorlayıcı sebep gerekçesiyle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulmasına ilişkin kısa çalışma başvurularına istinaden Yönetim Kurulu kararı aranmayacağı düzenlenmiştir. Ancak deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik ve benzeri durumlar gerekçesiyle yapılan başvurulardan işyerinin fiziken doğrudan etkilenmediği durumlarda, nakit darlığı, ödeme güçlüğü, pazar daralması ve stok artışı gibi sebeplerle dolaylı olarak etkilendiği gerekçesiyle yapılan başvuruların Kurum birimi tarafından reddedileceği de hüküm altına alınmıştır.

Kısa çalışma taleplerinin Kurum tarafından sebep ve şekil yönünden incelemelerinin tamamlanmasından sonra iş müfettişlerince uygunluk tespiti yapılması amacıyla Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına gönderilecektir.

Kurum birimi tarafından uygunluk tespiti yapılması amacıyla Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına gönderilmiş olan ve uygunluk tespiti henüz tamamlanmayan kısa çalışma başvurularında, iş müfettişlerinin uygunluk tespiti sırasında gerekli gördüğü değişiklikler hariç olmak üzere, işverenler tarafından kısa çalışma döneminin değiştirilmesi, kısa çalışma süresinin artırılması ve/veya kısa çalışma uygulamasına yeni sigortalı eklenmesi hususunda herhangi bir değişiklik yapılamayacağı, aynı gerekçeyle yeni talep oluşturulamayacağı Yeni Yönetmelik ile düzenlenmiş olan durumlardan bir tanesidir. Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı uygunluk tespiti sonucunu ilgili Kurum birimine gönderdikten sonraki duyuru usulüne ilişkin herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.

Uygunluk tespiti tamamlanan başvurularda yer alan sigortalılar için aynı kısa çalışma gerekçesi ile kısa çalışma döneminin uzatılması, kısa çalışma süresinin artırılması ve/veya kısa çalışma uygulamasına yeni sigortalı eklenmesi talepleri, ilk talebin devamı olan yeni başvuru olarak değerlendirilerek Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına uygunluk tespiti yapılması için gönderilecektir. Bu kapsamdaki başvuruların başlama tarihi, ilk kısa çalışmanın başlama tarihinden önce olamayacağı düzenlenmiştir. Kısa çalışma uygulanan işyerinde kısa çalışmaya tabi tutulan bir sigortalının, aynı işverene ait diğer işyerine nakli halinde, sigortalının nakledildiği işyerinde kısa çalışmaya tabi tutulabilmesi için nakledildiği işyeri tarafından söz konusu sigortalı için yeni kısa çalışma başvurusunda bulunulması gerekmektedir.

D. Kısa Çalışma Ödeneğinden Yararlanma Koşulları

Eski Yönetmelik’in 6. maddesi ile “İşçinin kısa çalışmanın başladığı tarihte, 4447 sayılı Kanunun 50 nci maddesine göre çalışma süreleri ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanmış olması” işçinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmesinin koşulu olarak belirtilmişken bu koşul Yeni Yönetmelik ile “Sigortalının kısa çalışma başlama tarihinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olması ve son üç yılda en az 450 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olması” şeklinde değiştirilmiştir.

E. Kısa Çalışma Ödeneğinin Miktarı ve Ödenmesi

Yeni Yönetmelik ile kısa çalışma ödeneğinin miktarı ve ödenmesi usulüne ilişkin birçok yeni düzenleme getirilmiş olup işbu düzenlemeler ile mevcut şartlara açıklık getirilmiş olduğu kanaatindeyiz. Zira kısa çalışma uygulamasının fiiliyatta eksik kaldığı yönler ve uygulamadan doğan yetersizlikler pandemi döneminde tecrübe edilmiş olup bu sebeple de birtakım hususların açıklığa kavuşturulması için düzenlemelerin yapıldığı görülmektedir. Aşağıda söz konusu düzenlemeleri (eklemeleri) paylaşıyoruz.

— Kısa çalışma döneminde, kısa çalışmanın başladığı ve sona erdiği ayların parmak hesabı yapılarak fiili gün sayısı üzerinden; ara aylar, şubat ayı dâhil, 30 gün üzerinden değerlendirileceği,

— Sosyal Güvenlik Kurumuna verilen aylık prim ve hizmet belgeleri veya muhtasar ve prim hizmet beyannameleri ile uyumlu bir şekilde fiilen gerçekleşen kısa çalışma süresinde, haftalık çalışma süresinin en az üçte bir oranında azaltılmış olması kuralının aranmayacağı,

— Kısa çalışma döneminde fiili gerçekleşen kısa çalışma sürelerine ilişkin bildirimler ve değişikliklerin, kısa çalışma döneminin son ayına ilişkin aylık prim ve hizmet belgelerinin veya muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinin verilmesi gereken tarihi izleyen ayın sonuna kadar işverenler tarafından Kurum birimine iletilmesi halinde ödemelerde esas alınacağı,

— Birden fazla işyerinde çalışırken, çalıştıkları işyerlerinde kısa çalışma uygulamasına tabi tutulan sigortalılar adına işverenleri tarafından ayrı ayrı bildirilen prim ödeme gün sayıları toplanacak olup bu kişiler adına 30 günden eksik kalan gün sayısı kadar, uygunluk tespitinde belirtilen süreyi aşmamak kaydıyla kısa çalışma ödeneği ödeneceği ancak ilgili ayda toplamda 30 gün ve üzeri prim bildirilmesi halinde, söz konusu ay için kısa çalışma ödeneği ödenmeyeceği,

— Kısa çalışma uygulanacak kısmi süreli çalışan sigortalılar için kısa çalışma süresinin, sigortalının kısa çalışma döneminden önceki haftalık normal çalışma süresinden fazla olamayacağı,

— İşyerinde iş sözleşmesi askıda olan sigortalı adına kısa çalışma talebinde bulunulabilmesi için söz konusu sigortalının kısa çalışma başlama tarihi veya öncesinde işe başlatılmış olması gerektiği,

— İşvereni tarafından aynı işyerinden, aynı gerekçeyle, aynı sigortalı için birden fazla kısa çalışma başvurusu yapılması halinde sigortalının kısa çalışma hak sahipliğinin, sigortalının ilk başvurudaki kısa çalışma başlangıç tarihi esas alınarak inceleneceği,

düzenlenmiştir. Ayrıca Eski Yönetmelik uyarınca kısa çalışma ödeneğinin işçinin kendisine aylık olarak her ayın sonunda ödeneceği düzenlenmişse de Yeni Yönetmelik ile kısa çalışma ödeneğinin her ayın beşinde işçinin kendisine ödeneceği belirtilmiştir. Ödeme tarihini öne çekmeye Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yetkilidir.

F.  Kısa Çalışma Ödeneğinin Denetimi, Durdurulması ve Kesilmesi

G. İşverenin Kayıt Tutma Zorunluluğu

Kısa çalışma ödeneğinin kesilmesi ve durdurulmasına ilişkin durumların işveren tarafından Kuruma ilgili döneme ilişkin ödeme yapılmadan önce bildirim yapılması gerektiği Yeni Yönetmelik ile getirilmiştir. Söz konusu durumlar hakkında diğer kamu kurum ve kuruluşlarından elektronik ortamda bilgi temin edilerek Kurum tarafından resen işlem gerçekleştirilmesi halinde işverenlerin bildirim yapmasına gerek yoktur. Bildirim yapılmayacak durumlar Kurum tarafından ilan edilecektir. Geç bildirimlere ilişkin oluşan yersiz ödemeler halinde ise; yapılan fazla ödemeler, yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edilecektir. Sigortalının kusurundan kaynaklanan fazla ödemeler ise, ölen sigortalılara ait fazla ödemeler hariç, yasal faizi ile birlikte sigortalıdan tahsil edilecektir.

H. Geçiş Hükmü

Yeni Yönetmelik’in geçici 1. maddesi uyarınca;

— Kısa çalışma başlama tarihi 01.03.2024 tarihinden önce olan kısa çalışma uygulamalarında, Eski Yönetmelik hükümlerinin uygulanmasına devam edileceği,

— Kısa çalışma başlama tarihi 01.03.2024 tarihinden önce olan sigortalının, kısa çalışma döneminde sigortalıya herhangi bir ödeme yapılmaması ve işveren tarafından sigortalının fiilen kısa çalışmaya tabi tutulmadığına dair bildirim yapılması halinde, kısa çalışma ödeneği hak sahipliğinin iptal edileceği, düzenlenmiştir.

I. Sonuç

Yeni Yönetmelik, 01.03.2024 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yayımı tarihinde (11.06.2024) yürürlüğe girmiş olup özellikle pandemi sürecinde gündemde olan kısa çalışma ödeneği ile ilgili yeni düzenlemelere ülkemizi derinden etkileyen 06.02.2023 tarihli depremin bırakmış olduğu hasarlar sebebi ile tekrardan ihtiyaç duyulmuş olup bu iki konu öncelikli olmak üzere gerekli düzenlemeler Yeni Yönetmelik ile yapılmıştır. Kısa çalışma uygulamasının yetersiz kaldığı yönlerin uygulama ile tecrübe edilen kısımlarının da Yeni Yönetmelik’le birlikte açıklığa kavuşturulduğu kanaatindeyiz. Yeni Yönetmelik’te kısa çalışma talebi, talebin değerlendirilmesi usulüne ilişkin değişiklikler yapılmış, başvuruların uygunluk tespiti Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına bırakılmış ve kısa çalışma ödeneğinin miktarı ve ödenmesine ilişkin detaylı açıklamalara yer verilmiştir.