Karayolu Taşımacılığında Çalışan Şoförlerin Çalışma Usul ve Esasları

Karayollarında çalışmakta olan şoförlerin çalışma usul ve esaslarına, 4857 sayılı İş Kanunu (“İş Kanunu”)[1] uygulanırken; özellikle çalışma saatleri ve fazla çalışmaya ilişkin hususlar farklı bir mevzuata tabi olup, Karayolları Trafik Yönetmeliği (“Karayolları Trafik Yönetmeliği”)[2] ve Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği (“Çalışma Süresi Yönetmeliği”)[3] kapsamında düzenlenmiştir.

Bu çalışmamızda, karayolu taşımacılığında çalışmakta olan şoförlerin çalışma saati ve fazla mesai hususları, ilgili düzenlemeler ışığında ele alınacaktır.

1. Çalışma Saatleri Bakımından İş Kanunu ve Karayolları Trafik Yönetmeliği Ayrımı

Günlük ve haftalık çalışma süresi, İş Kanunu’nun 63. maddesinde hüküm altına alınmış olup işbu madde uyarınca; haftalık çalışma süresi en çok kırk beş saat olarak belirlenmiş ve günde on bir saati aşmamak üzere, haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde bölünebileceği düzenlenmiştir. Ancak; Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin 98. maddesi ile, çalışma süresi, İş Kanunu’nda yer alan çalışma süresinden farklı şekilde düzenlenmiş olup, karayollarında çalışmakta olan şoförlerin, yirmi dört saatlik herhangi bir süre içinde toplam dokuz saatten ve devamlı olarak dört buçuk saatten fazla araç sürmeleri yasaklanmıştır.

Bu hususlar kapsamında, Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin ilgili maddesinin uygulandığı birçok emsal karar da mevcut olup bu yönde Yargıtay 9. Hukuk Dairesi tarafından verilen kararlardan birinin ilgili kısmı şu şekildedir:

"Mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporunda tanık beyanları esas alınarak, Karayolları Trafik Kanunu Yönetmeliği'nin 98/A maddesindeki günlük 9 saat araç kullanmaya ilişkin yasal sınırlamalar gözetilmeden, davacının haftanın 6 günü günde 12 saat çalıştığı kabul edilerek yapılan hesaplamada haftalık 27 saat üzerinden fazla çalışma ücret alacağının belirlenmesi isabetsiz olmuştur.

Mahkemece yapılması gereken, Karayolları Trafik Yönetmeliğine göre bir şoför günde en fazla 9 saat araç kullanabileceğinden, davacının ara dinlenme süresi hariç günde 9 saat çalıştığı kabul edilerek fazla çalışma ücretinin, tanık beyanlarına göre haftada 7 gün günde en fazla 9 saatlik çalışma üzerinden hesaplanması gerekmektedir. Bu maddi ve hukuki olgular göz ardı edilerek yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir."[4]

Bu hususların yanı sıra, Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin 6. maddesinin a bendinde yer aldığı üzere; ağır vasıta ehliyeti ile araç kullananların günlük çalışma süresi dokuz saati geçemese de bu sürenin herhangi bir hafta içerisinde iki kez on saate çıkarılabileceği hüküm altına alınarak günlük çalışma saatlerine ilişkin yine İş Kanunu’ndan ayrı bir düzenleme getirilmiştir.

Dolayısıyla, İş Kanunu ile Karayolları Trafik Yönetmeliği kapsamında çalışanların çalışma saatlerine ilişkin farklı hükümlerin yer alması genel kanun-özel kanun ayrımı kapsamında değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda, bilhassa çalışma ve dinlenme süresi hususlarında taraflardan birinin karayollarında çalışan şoför olduğu iş hukuku uyuşmazlıklarında; çalışma saatlerinin hesabında İş Kanunu’ndan bağımsız olarak Karayolları Trafik Yönetmeliği ile Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin ilgili hükümleri dikkate alınarak hesaplama yapılması gerekmektedir.

Yukarıda yer alan açıklamalarımız ışığında, karayollarında çalışan şoförlerin çalışma sürelerine ilişkin İş Kanunu ve Karayolları Trafik Yönetmeliği kapsamında farklılık içeren hususları özet mahiyetinde tablo şeklinde aşağıda açıklamaktayız.

2. Fazla Mesai Sürelerinin İspat Usulü

Yukarıda detayları ile izah etmiş olduğumuz üzere; her ne kadar Karayolları Trafik Yönetmeliği’ne tabi olan şoförlerin fazla çalışma yapması kısıtlanmış olsa da, fazla çalışma yapılması halinin ispatı noktasında da İş Kanunu’ndan farklı ispat koşulları söz konusu olmaktadır. Şöyle ki; Yargıtay’ın yerleşik görüşü, fazla çalışmaların her türlü delille ispat edilebileceği fakat, takograf kayıtlarının olması halinde bu kayıtların öncelikli olarak incelenmesi gerektiği yönünde olup aşağıdaki karar ile de görüleceği üzere; araç kullanım süresinin takograf kayıtları incelerek sonuca varılması gerektiği üzerinde durulmuştur.

“Davacı yurt içinde araç sürücüsü olarak çalışmaktadır. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 49. maddesi ile taşıt kullanma sürelerine uyma zorunluluğu getirilmiş olup bu yasağın esas ve usullerinin yönetmelikle belirleneceği belirtilmiştir. 2182 sayılı Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin 98/1-A bendinde ise ticari amaçla yük taşımacılığı yapan şoförlerin bir günde dokuz saatten fazla araç kullanamayacakları yönünde yasal düzenleme mevcuttur. Bu sebeple davacının fazla çalışma yapıp yapmadığının değerlendirilmesi için Karayolları Trafik Yönetmeliğine göre sürüş zamanının belirlenmesi gerekir. Sürüş zamanı da aynı yönetmelik hükümleri gereğince takograf kayıtlarına göre belirlenmelidir. Dosyada mevcut takograf   kayıtlarının çözümü yaptırılarak davacının fazla çalışma yapıp yapmadığının değerlendirilmesi gerekirken, Mahkemece 2. İş Mahkemesinin 2009/301 E. ve 2011/913 K. sayılı ilamına göre davanın aynı işverene karşı açıldığı ve davacısının da aynı görevi yaptığı belirtilerek somut olaya ilişkin araştırma yapılmaksızın fazla çalışma ücretinin reddine karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.”[5]

Gelinen bu noktada; karayollarında çalışan şoförlerin çalışma sürelerine ilişkin uyuşmazlıklarda esas olan ve işçilerin çalışma süreleri hesaplanırken en kuvvetli ispat işlevi görevini görmekte olan hususun, takograf kayıtları olduğu netlik kazanmaktadır.

3. Sonuç

Karayollarında çalışmakta olan şoförlerin çalışma usul ve esasları ve işverenler ile aralarındaki ilişki ve uyuşmazlıklarda her ne kadar İş Kanunu hükümleri geçerli olsa da bilhassa çalışma süreleri ile fazla mesai saatlerinin hesabı ve ispatlanması hususlarında İş Kanunu’nun yanı sıra, Karayolları Trafik Yönetmeliği hükümleri geçerli olmaktadır. Bu doğrultuda, İş Kanunu’na tabi olan işçilerin haftalık çalışma süresi kırk beş saati ve her halükârda günlük çalışma süresi on bir saati aşmamak koşulu ile haftanın çalışılan günlerine dağıtılabilecekse de, Karayolları Trafik Yönetmeliği hükümlerine tabi işçilerin yirmi dört saatlik herhangi bir süre içinde toplam dokuz saatten ve devamlı olarak dört buçuk saatten fazla araç sürmeleri yasaklanmıştır. İşbu düzenlemelere paralel olarak; hukuki uyuşmazlıklarda işçinin fazla mesai yaptığı hususunun ispatı noktasında, Yargıtay da İş Kanunu’na tabi olan işçiler ile Karayolları Trafik Yönetmeliği’ne tabi işçiler arasında farklı görüşe sahiptir.