Türk Hukukunda Kripto Varlıkların Eşya Niteliği

Kripto varlıkların yatırım unsuru olarak kullanılmaya başlanması ve ciddi değerlemelere konu olması bu varlıkların hukuk düzeni tarafından tanınmasını gerekli kılmaktadır. Zira kripto varlıkların ekonomik anlamda bu denli tercih edilmesi, bu varlıklar üzerindeki tasarrufların nasıl güvenli bir şekilde gerçekleştirileceği ve tasarruf gerçekleştirenlerin menfaatlerinin korunması hususunda düzenleme yapılması ihtiyacını da beraberinde getirmiştir. Bu kapsamda kripto varlıkların hangi hukuk rejimine tabi olacağı, hak sahiplerinin nasıl korunacağı soruları gündeme gelmekle beraber kripto varlıkların eşya olup olmadığı veya eşyaya uygulanan hukuki rejimlerin uygulanabilirliği tartışmaları öne çıkmıştır.

Kripto Varlıklar Nelerdir

Kripto varlık denilince, aslında değerlerin blokzincir[1] ortamında temsil edilmesinden bahsedilmektedir.[2] Kripto varlıkların neler olduğu sınırlı olarak tanımlanmamış olup, Ödemelerde Kripto Varlık Kullanılmamasına Dair Yönetmelik (“Yönetmelik”) kapsamında “kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, … gayri maddi varlıkları ifade eder” şeklinde ifade edilmiştir. Bu tanım Türk mevzuatındaki ilk ve tek kripto varlık tanımıdır. Benzer şekilde Avrupa Birliği’nin kripto varlıkları düzenleyen “Markets in Crypto-assets, and Amending Directive (EU) 2019/1937” direktifinde kripto varlıkları “dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı ve iletimi yapılan dijital değer” şeklinde tanımlamıştır.[3] MICA da paralel bir şekilde “dağıtık defter teknolojisi veya benzeri bir teknoloji kullanılarak elektronik ortamda dağıtımı ve depolaması yapılabilen hak veya değerlerin karşılığıdır” ifadesi ile kripto varlıkları tanımlamıştır. Bu tanımlar birbiri ile uyumlu olarak gözükse de, literatürde kripto varlıkların tanımı hakkında net bir fikir birliği olmayıp her ülke kendi yasal düzenlemelerine göre tanımlamalarda bulunmaktadır.

Nitelikleri gereği kripto varlıkların, kripto paralar/coin ve tokenlar olarak ikiye ayrıldıklarından bahsedebiliriz.[4] Kripto paralar, kendisine ait bir blokzincir ağı bulunan ve bu ağda bir değişim aracı olarak kullanılabilen, iktisadi değeri olan, kriptografik yöntemler kullanılarak oluşturulan sanal varlıklardır.[5] Bu kapsamda kripto paralar Bitcoin ve alternatif coin anlamına gelen Altcoinler olarak ayrışmaktadır. Bunun dışında kripto paraların değer dalgalanmalarının önüne geçilebilmesi amacıyla ortaya çıkan ve belirli bir varlığa endekslenen stabil coin’ler de kripto paralar başlığı altında yer almaktadır.

Tokenlar ise, kendine ait blokzincir ağı bulunmayan, blokzincir projesi kapsamında çıkartılan ödeme amacıyla da kullanılabilen kripto varlıklar olarak tanımlanabilir.[6] Tokenlar yalnızca ödeme aracı olarak değil, bir haktan yararlanma, bir ürün veya hizmet tesis etme amacıyla veya ilgili projenin gelir akışındaki paya sahip olmak gibi amaçlar için de kullanılabilmektedirler. Ayrıca belirli bir malvarlığına dayalı tokenlar da olabileceği gibi (örneğin, “BiLira”, “BiGa” v.b.), benzersizlik özelliği ile ön plana çıkan NFT (non-fungible token) gibi varlıklar da token olarak değerlendirilir.

Türk Hukukunda Eşya Kavramı

Türk Hukuku kapsamında “eşya” kavramı tanımlanmamıştır. Ancak, öğretide eşya kavramının dinamik olması, zaman ve ihtiyaçlara göre değişkenlik gösterebilmesinin mümkün kılınacağı göz önünde bulundurularak yalnızca belli başlı nitelikleri haiz olması aranmaktadır. Öğretide genel kabul görülen anlayış ise, maddi yani cismani olan, üzerinde hakimiyet kurulabilen, kişisel olmayan ve iktisadi değeri olan unsurların eşya olarak nitelendirileceğidir. Bu unsurları biraz irdelersek, cismanilik unsuru bakımından bir şeyin eşya niteliğinden bahsedilebilmesi için, evrende somut olarak yer işgal etmesi, üç boyutlu maddi bir varlığının olması gereklidir.[7] Bu sebeple, doğal güçler veya bağımsız ve sürekli haklar eşya olarak nitelendirilemez. Fakat kanun koyucu, Türk Medeni Kanunu (“TMK”) m. 704, 762, 998 uyarınca bu kavramları eşya benzeri rejime tabi olarak kabul edilmiştir.

Hakimiyet unsuru bakımından incelenirse, maddi varlığa sahip eşyanın üzerinde hem fiili hem de hukuki hakimiyet kurulmasına elverişli olması gerekmektedir. Üzerinde fiili hakimiyet kurulamayan gök cisimleri, dağlar, denizler gibi unsurlar eşya olarak nitelendirilemez. Öte yandan üzerinde fiili hakimiyet kurulabilen bir şey hakkında hukuk düzeni hukuki hakimiyet kurulmasına izin vermiyorsa, burada hukuki hakimiyetten bahsedilemez.[8]

Diğer bir unsur olan kişilik dışı olması ise, insanın kişiliğini oluşturan değerlerin eşya olarak kabul edilmemesini ifade etmektedir. Örneğin insan vücudu, uzuvları veya insan vücuduna takılan suni parçalar[9] ayni hakkın değil kişilik hakkının konusunu oluşturur.[10]

İktisadi değer unsurunu inceleyecek olursak, ekonomik değer taşımayan şeylerin hukuki olarak eşya sayılıp sayılmayacağı öğretide tartışılmaktadır. Öğretide bazı yazarlar, bir şeyin eşya sayılabilmesi için mutlaka ekonomik değer taşıması gerektiği savunurken karşıt görüşteki yazarlar ise bir şeyin hukuken eşya sayılabilmesi için ekonomik değer taşımasının gerekli olmadığını, insanın maddi veya manevi bir ihtiyacını karşılamasının yeterli olacağını savunmaktadır.[11]

Kripto Varlıklar Eşya Olarak Nitelendirilebilir mi?

Yönetmelik kapsamındaki tanımdan yola çıkacak olursak, “maddi olmayan varlık” ifadesi ve bu konuda bir kanun ile istisna bir düzenleme olmaması sebebiyle hiçbir kripto varlığın eşya olduğu düşünülemeyecektir. Ancak, bir an için Yönetmelik’in uygulanmadığını varsayarsak yukarıda sayılan eşyanın unsurları bakımından kripto varlıkların değerlendirmesini yapabiliriz. Ancak önemle belirtilmelidir ki her kripto varlık için bu değerlendirmenin ayrıca yapılması gereklidir.

TMK m. 762’de belirtildiği üzere, bazı maddi olmayan varlıklara eşyaya uygulanan rejimin uygulanacağı düzenlenmiştir. İlgili maddede, “taşınır mülkiyetinin konusu … taşınmaz mülkiyeti kapsamına girmeyen doğal güçlerdir” ifadesi ile kanun koyucu bir istisna yaparak doğal güçlerin de eşya kapsamında düzenlenebileceğini söylemektedir. Kripto varlıklara ulaşmak için bilgisayar programlarının kullanılması ve kripto varlıkların (özellikle kripto paraların) oluşumu esnasında yüksek miktarda enerji kullanıldığı bilinmektedir. Enerjinin “doğal güç” kapsamında olduğu ve kullanmaya ve yararlanmaya elverişli olduğu kabul edilir ise, kripto varlıkların da TMK m. 762[12] kapsamına gireceği ve eşya hukukuna ilişkin kuralların kıyasen uygulanabileceği bazı yazarlar tarafından tartışılmaktadır.[13] Ancak öğretideki hâkim görüş eşya kavramının dar anlaşılması gerektiği ve değerlendirme yapılırken cismanilik unsurunun doğal güçler bakımından söz konusu olmayacağı yönündedir.[14]

Üzerinde hâkimiyet kurulabilmesi bakımından, her kripto varlık bakımından ayrıca incelenmesi gerektiğini vurgulamakla birlikte kripto paraların özellikleri incelendiğinde, kripto paraya ulaşımın ancak özel anahtar (private key) sahibi kimse tarafından yapılabileceğini göz önüne aldığımızda kripto paralar açısından fiili hakimiyet gerçekleşmiştir denilebilir.[15] NFT’ler kapsamında değerlendirildiğinde ise, benzeri bir şekilde şifreleme yönteminin olması veya soğuk cüzdanlarda saklanması durumunda hakimiyetten bahsedilebilir.

Kripto varlıkların kişilik değeri olmadığı konusunda tartışma bulunmamaktadır. Ayrıca yatırım aracı olarak kullanılmaları sebebiyle iktisadi değer taşıdığının da kabulü gerekmektedir.

Kripto varlıkların eşya niteliği hususunda karşılaştırmalı hukuka bakıldığında özellikle Birleşik Krallık’ta bu hususta bazı olumlu gelişmelerin olduğu gözlenmiştir. UK Jurisdiction Task Force tarafından Kasım 2019’da yayımlanan bir kararda kripto varlıklar eşya olarak kabul edilmiştir.[16] Anglo-Amerikan hukukundan farklı olarak klasik tanımlamalara uymaması ve veri olarak nitelendirilmesinin kripto varlıkların eşya olmaktan çıkarılması anlamını taşımamaktadır. Bir diğer mahkeme kararında ise, kripto varlıklar eşya hukuku hükümlerine bağlı olacak şekilde ihtiyati tedbir konusu yapılmıştır. Ancak Alman hukuku incelendiğinde, eşya kavramının cismanilik unsurunun dar değerlendirilmesi sebebiyle kripto varlıkların eşya statüsünde olmadıkları görüşü baskındır. [17]

Türk Hukuku’nda, İstanbul 3. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi tarafından verilen ihtiyati tedbir kararı kripto varlıklar kapsamında verilen ilk ihtiyati tedbir kararıdır. Mahkeme, Cem Karaca’nın portresinin izinsiz olarak kullanılması ve Opensea platformunda NFT olarak satışa çıkması ile sanatçının kişilik ve fikri haklarının ihlal edildiğine ilişkin açılan davada, Cem Karaca’nın portresinin izinsiz olarak kullanıldığı platformlara dair erişim engeli ve Opensea’de satışa çıkan NFT’nin satışının engellenmesine dair ihtiyati tedbir kararı vermiştir.[18] İhtiyati tedbir kararına karşı istinaf yoluna gidilmiştir; ancak istinaf mahkemesi davalının başvurusunu esastan reddetmiştir.[19]

Sonuç

Bir varlığın hukuken eşya olarak nitelendirilmesi hukuk sistemlerine göre değişiklik göstermektedir. Türk Hukuku kapsamında eşya, maddi varlığı bulunan, üzerinde hakimiyet kurulabilen, iktisadi değeri olan ve kişilikten bağımsız varlıkları ifade eder. Yönetmelik’te düzenlendiği üzere kripto varlıklar halihazırda maddi varlık olarak kabul edilmediğinden, doktrinde tartışmalı olmakla birlikte mevcut durum itibarıyla eşya olarak nitelendirilmeyeceği sonucuna varılacaktır.

Ancak, eşya kavramının geniş değerlendirilmesi, gelişen teknolojiye adaptasyon sağlaması sonrasında kripto varlıkların eşya statüsü kazanması ihtimal dahilindedir. Kripto varlıkların eşya olarak kabul edilmesinin sonuçları ayrıca değerlendirilmesi gereken bir konu olacaktır.

Kaynakça

• ARAALAN, Cemal, “Kripto Varlık İlk Arzı (ICO) ve Konunun Türk Hukuku ve Bazı Ülke Uygulamaları Açısından Değerlendirilmesi”, Banka ve Finans Hukuku Dergisi, Cilt No.: 10, Sayı No.: 40, 2021, s. 877-912.
• ARAALAN, Cemal, “Ödemelerde Kripto Varlık Kullanılmamasına İlişkin Yönetmelik Hakkında Değerlendirmeler”, Bilişim ve Teknoloji Hukuku Derneği, https://bthukuku.org/2021/04/19/odemelerde-kripto-varlik-kullanilmamasina-iliskin-yonetmelik-hakkinda-degerlendirmeler/
• ÇAĞLAYAN AKSOY, Pınar, “Medeni Hukuk Açısından Kripto Varlıklar”, Kripto Varlıklarda Düzenleme Arayışı Çalıştayı, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara 2022, (“Çağlayan Aksoy”), s. 189-202
• ÇEKİN, Mesut Serdar, “Kripto Varlıklar Üzerinde Gerçekleştirilen İşlemlerin Borçlar Hukuku ve Eşya Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1. 2022; https://doi.org/10.46547/imuhfd.2022.09.1.01
• ÖZDEMİR Gençer; “Kripto Paraların Eşya Niteliği”; SDÜHFD.; C.11; S.1; 2021; s. 289-306.
• TEKELİOĞLU Numan, “Eşya Kavramını Yeniden Düşünmek: Nft’lerin Eşya Niteliği ve Eşya Hukuku Bakımından Geleceği Üzerine Bir İnceleme”; SÜHFD.; C. 30; S.3; 2022; s. 1301-1329.

[1] Blokzincir teknolojisi üçüncü bir taraf bir aracı olamadan (bankalar veya hükümetler gibi aracılara ihtiyaç duymadan) taraflar arasında güvenli ve şeffaf işlemler yapılmasını sağlayan dağıtılmış bir defter sistemidir. Bir mutabakat mekanizması kullanarak (kriptografi) her bir işlemi gerçek zamanlı olarak doğrulayan ve onaylayan merkeziyetsiz bir bilgisayar ağına dayanır. Blokzincir üzerindeki veriler bir bloğa kaydedilir ve bu blok kriptografik olarak bir önceki bloğa bağlanarak kesintisiz bir veri zinciri oluşturur.

[2] ÇAĞLAYAN AKSOY, Pınar “Medeni Hukuk Açısından Kripto Varlıklar”, Kripto Varlıklarda Düzenleme Arayışı Çalıştayı, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara 2022, (“Çağlayan Aksoy”), s. 189-202

[3] ARAALAN, Cemal, “Ödemelerde Kripto Varlık Kullanılmamasına İlişkin Yönetmelik Hakkında Değerlendirmeler”, Bilişim ve Teknoloji Hukuku Derneği, https://bthukuku.org/2021/04/19/odemelerde-kripto-varlik-kullanilmamasina-iliskin-yonetmelik-hakkinda-degerlendirmeler/

[4] ARAALAN, Cemal, “Kripto Varlık İlk Arzı (ICO) ve Konunun Türk Hukuku ve Bazı Ülke Uygulamaları Açısından Değerlendirilmesi”, Banka ve Finans Hukuku Dergisi, Cilt No.: 10, Sayı No.: 40, 2021, s. 877-912

[5] ARAALAN, Cemal, “Kripto Varlık İlk Arzı (ICO) ve Konunun Türk Hukuku ve Bazı Ülke Uygulamaları Açısından Değerlendirilmesi”, Banka ve Finans Hukuku Dergisi, Cilt No.: 10, Sayı No.: 40, 2021, s. 877-912

[6] ARAALAN, Cemal, “Kripto Varlık İlk Arzı (ICO) ve Konunun Türk Hukuku ve Bazı Ülke Uygulamaları Açısından Değerlendirilmesi”, Banka ve Finans Hukuku Dergisi, Cilt No.: 10, Sayı No.: 40, 2021, s. 877-912

[7] ÖZDEMİR Gençer; “Kripto Paraların Eşya Niteliği”; SDÜHFD.; C.11; S.1; 2021; (“Özdemir”), s. 289-306

[8] TEKELİOĞLU Numan; “Eşya Kavramını Yeniden Düşünmek: Nft’lerin Eşya Niteliği ve Eşya Hukuku Bakımından Geleceği Üzerine Bir İnceleme”; SÜHFD.; C. 30; S.3; 2022; (“Tekelioğlu”), s. 1301-1329

[9] Özdemir, s. 289-306

[10] Tekelioğlu, s. 1301-1329

[11] Tekelioğlu, s. 1301-1329

[12] Doktrinde Çağlayan Aksoy isabetli bir şekilde TMK m. 762 gereğince bazı doğal güçlerin, maddi varlıkları bulunmamasına rağmen, cismani bir nitelik taşımamalarına rağmen, kanunda taşınır mülkiyetine tabi olduğu hükümlere tabi tutulduğunu, hukuk güvenliği ve işlem güvenliği esas alındığında, eşya kavramının geniş yorumlanması ve yeni bir maddi olmayan eşya kategorisinin kripto varlıklar açısından da kıyasen uygulanması gerektiğini belirtmiştir. Bu konuda detaylı hukuki değerlendirmeler için bkz. Çağlayan Aksoy, s. 199 vd.

[13] ÖZDEMİR Gençer; “Kripto Paraların Eşya Niteliği”; SDÜHFD.; C.11; S.1; 2021; s. 289-306

[14] ÖZDEMİR Gençer; “Kripto Paraların Eşya Niteliği”; SDÜHFD.; C.11; S.1; 2021; s. 289-306

[15] ÖZDEMİR Gençer; “Kripto Paraların Eşya Niteliği”; SDÜHFD.; C.11; S.1; 2021; s. 289-306

[16] ÇAĞLAYAN AKSOY, Pınar “Medeni Hukuk Açısından Kripto Varlıklar”, Kripto Varlıklarda Düzenleme Arayışı Çalıştayı, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara 2022, (“Çağlayan Aksoy”), s. 189-202

[17] ÇAĞLAYAN AKSOY, Pınar “Medeni Hukuk Açısından Kripto Varlıklar”, Kripto Varlıklarda Düzenleme Arayışı Çalıştayı, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara 2022, (“Çağlayan Aksoy”), s. 189-202

[18] https://www.polemikhaber.com/turk-mahkemelerinden-ilk-nft-karari-cikticem-karacaya-engel

[19] İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 16.Hukuk Dairesi 2022/1741 E. Sayılı Karar 22.12.2022

Tagged with: Fintech, Blockchain, Blokzincir, Kripto Para, Kripto, Kripto Varlık, Non-Fungible Tokens, NFTs, Blockchain, CBC Law Firm, Cemal Araalan, Serra Kaya