Yeşil Dönüşüme Yönelik Hedeflere Erişimde Kullanılabilecek Finansman İmkanları

16 Temmuz 2021 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan Yeşil Mutabakat Eylem Planı’nda Yeşil Finansman başlığı altında, çevre ve iklim değişikliğiyle ilişkili ulusal ve uluslararası destek ve finansman imkanlarının toplanması hedeflenmiştir. Bu çerçevede hazırlanan “Yeşil Dönüşüme Yönelik Hedeflere Erişimde Kullanılabilecek Finansman İmkanları” Raporu (“Rapor”), 4 Kasım 2024’te yayımlanmış olup Rapor’un her üç ayda bir güncellenmesi planlanmaktadır.

Günümüzün en önemli küresel gündem maddelerinden biri olan iklim değişikliği, çevresel sürdürülebilirliği sağlama ve yeşil dönüşüm hedeflerine ulaşma çabalarını hızlandırmıştır. Bu kapsamda Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan Rapor, Türkiye’nin yeşil dönüşüm süreçlerinde ihtiyaç duyduğu finansal destekler konusunda işletmelere rehberlik eden önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır. Söz konusu Rapor, çevre ve iklim değişikliği ile bağlantılı olarak ulusal ve uluslararası düzeyde sağlanan tüm destekleri, kredileri, hibeleri ve teşvikleri detaylı bir şekilde ele almaktadır.

Finansman Araçları ve Destek Programları

Rapor’da, Türkiye’deki işletmelerin yeşil dönüşüm hedeflerine ulaşmak için kullanabileceği çeşitli finansman araçlarına ve programlarına yer verilmiştir. Bunlar arasında aşağıda yer alan programlar özellikle dikkat çekmektedir:

Sürdürülebilir Finansman Programları: Rapor, sürdürülebilirlik prensiplerine dayalı olarak işletmelere yönelik çeşitli finansman ve kredi programlarını kapsamaktadır. Bu programlar, şirketlerin çevre dostu yatırımlarını finanse etme sürecinde önemli bir destek sunmaktadır. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri

Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (“KOSGEB”), Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu (“TÜBİTAK”) ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı gibi ulusal kurum ve bakanlıklar tarafından yürütülmektedir. Örneğin, KOSGEB’in enerji verimliliği projeleri için sağladığı finansman desteği ve TÜBİTAK’ın yeşil sanayiye yönelik Ar-Ge projelerine sunduğu destekler, sürdürülebilirlik prensiplerine dayanan projelere katkı sağlamaktadır.

Çevre Dostu Krediler: Yeşil enerji, enerji verimliliği, atık yönetimi ve çevreyi koruma odaklı projeleri destekleyen kredi olanakları sunulmaktadır. Çevre dostu krediler, sürdürülebilir projelere yönelik finansal engelleri azaltmayı hedeflemektedir. Örneğin, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın enerji verimliliğine yönelik sağladığı işletme kredileri, işletmelerin enerji verimliliğini artırmaya yönelik projelerine finansal kolaylık sağlamayı hedeflemektedir. Ayrıca, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından sunulan enerji performansı yüksek konut kredileri, bireylerin ve işletmelerin çevreye duyarlı binalara yatırım yapmalarını teşvik etmeyi hedeflemektedir.

Hibe Programları: Çevreye katkı sağlayan projeleri desteklemek amacıyla hibe programları sağlanmaktadır. Özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler (“KOBİ”) için önemli bir kaynak olarak değerlendirilmektedir. IPA III programı kapsamında sağlanan hibe desteği, yeşil sanayiye geçişi hızlandırmayı hedeflemektedir. Dünya Bankası Sanayide Yeşil Dönüşüm Çağrısı, Ar-Ge yoluyla geliştirilen yenilikçi yeşil çözümlere hibe sağlamaktadır.

Bakanlıklar ve çeşitli kurumların sunduğu destek programlarına göz atıldığında, birçok alanda çevre ve sürdürülebilirlik odaklı teşviklerin sağlandığı görülmektedir. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından sağlanan Dijital Avrupa Programı, dijitalleşme alanındaki Avrupa Birliği (“AB”) desteklerinden faydalanma imkânı sunmaktadır. Dijital Avrupa Programı, AB’nin 2021-2027 döneminde uygulayacağı toplam 7,5 milyar Euro bütçeli yeni finansman programıdır. Program, Yüksek Başarımlı Hesaplamalar, Yapay Zekâ, Veri ve Siber Güvenlik gibi kritik dijital altyapıları desteklemekte ve bu teknolojilerin geliştirilmesini teşvik etmektedir. İkinci aşamada, kurulan dijital altyapıların KOBİ’ler, kamu kurumları ve vatandaşlar tarafından erişimine açılması hedeflenmektedir.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı atık su arıtma tesisleri, sanayide yeşil dönüşüm projeleri ve IPA III programları kapsamında çevre ve enerji projeleri için teşvikler sağlamaktadır.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, çalışanlara yönelik mesleki eğitim kursları ve işbaşı eğitim programlarıyla, yeşil dönüşüme katkıda bulunacak iş gücünün niteliklerini artırmayı amaçlamaktadır.

Hazine ve Maliye Bakanlığı, yenilenebilir enerji teşvikleri, KDV ve vergi muafiyetleri ile Ar-Ge projeleri için finansman imkânı sağlamaktadır; bu destekler, özellikle teknoloji geliştirme ve enerji verimliliği konularında önem taşımaktadır. Bunun yanı Sermaye Piyasası Kurulu yeşil finansman araçlarında ücret indirimleri ve halka arz teşvikleri sunmaktadır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ise sürdürülebilir projelere yönelik Yatırım Taahhütlü Avans Kredisi Programı ile finansman sağlamaktadır.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, enerji verimliliği ve karbon azaltımı için Verimlilik Artırıcı Proje ve Enerji ve Karbon Azaltım destek programları ile AB’nin IPA fonları aracılığıyla projelere destek sağlamaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, Yenilenebilir Enerji Destekleme Mekanizması, arazi ihtiyaçları ve lisans bedellerine yönelik düzenlemelerle yenilenebilir enerji projelerini desteklerken; Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi, arz güvenliği için düzenlemeler sunmaktadır. Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu ise teknoloji ve ürün geliştirme projelerine Tenmak Teknoloji ve Ürün Geliştirme Projeleri ve Tenmak Araştırma Geliştirme Projeleri destek programlarıyla destek vermektedir.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yürütülen projeler arasında yeşil organize sanayi bölgeleri, elektrikli araç şarj istasyonları ve teknolojik ürün yatırımları gibi çeşitli alanlarda sağlanan destekler bulunmaktadır. Ayrıca TÜBİTAK, sanayi projeleri, yapay zeka, teknoloji transferi ve yeşil inovasyon gibi alanlarda sunduğu Ar-Ge destek programlarıyla yeşil dönüşüm hedeflerine katkı sağlamaktadır. Bu programlar arasında, 1501 Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme, 1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı ve uluslararası iş birliğini teşvik eden 1509 Programı bulunur. Ayrıca, 1702 Patent Tabanlı Teknoloji Transferi, 1711 Yapay Zekâ Ekosistem Çağrısı ve 1004 Mükemmeliyet Merkezi gibi alanlara özel destekler sunulmaktadır. KOSGEB, KOBİ’lerin yeşil sanayiye geçişine yardımcı olacak teknolojik ürün yatırımları ve işbirliği projeleri için destekler sunmaktadır.

Tarım ve Orman Bakanlığı, tarım ve kırsal kalkınma alanında sürdürülebilirliği teşvik etmek amacıyla çeşitli destek programları sunmaktadır. Bu destekler arasında Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü’nün Ar-Ge programlarıyla kamu-özel sektör işbirlikleri, sertifikalı tohum, fidan ve fide kullanımı ile üretim destekleri yer almaktadır. Kırsal kalkınma yatırımları, Uzman Eller Projesi, küçük ölçekli balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği gibi alanlara özel destekler de sağlanmaktadır.

Ticaret Bakanlığı, firmaların uluslararası pazarlara erişimini ve rekabet gücünü artırmak için çeşitli destekler sunmaktadır. Bunlar arasında, Pazara Giriş Belgesi desteği ile şirketlerin çevre, kalite ve insan sağlığına yönelik mevzuata uyum için yurt dışı pazara giriş belgeleri, ruhsatlandırma ve kayıt işlemlerine ilişkin giderler desteklenmektedir. TURQUALITY ile marka desteği, Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi projeleri, lojistik, sağlık ve spor turizmi, kültür, fuarcılık, eğitim ve yönetim danışmanlığı gibi alanlara yönelik destek unsurları yer almaktadır. Ayrıca, Yeşil Mutabakata Uyum Projesi ile sürdürülebilirlik hedefleri desteklenmektedir. Türk Eximbank ise özellikli krediler ve Dünya Bankası kredileri ile ihracat odaklı finansman desteği sunmaktadır.

Bu kapsamda, Rapor ile açıklanmakta olan ve idari kurum ve kuruluşların yeşil dönüşümü desteklemek adına sağladığı finansman ve finansman kolaylıkları ayrıntılı bir şekilde işbu yazı serimizin devam yazılarında ele alınacaktır.