MASAK Mevzuat Değişikliği Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcılar için Neler Getiriyor?

T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı’nın (“MASAK”) uzun zamandır beklenen mevzuat değişikliği 25 Aralık 2024 tarihinde gerçekleşti.

İlgili değişiklik (“Değişiklik”) kapsamında MASAK, son dönemdeki FATF rehberlerini ve yerel incelemeleri de dikkate alarak MASAK mevzuatı kapsamındaki aşağıdaki düzenlemelerde çeşitli değişikliklere gitmiştir.

• ▪️ Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik (“Tedbirler Yönetmeliği”)

• ▪️ Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine İlişkin Yükümlülüklere Uyum Programı Hakkında Yönetmelik (“Uyum Yönetmeliği”)

• ▪️ Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı Elektronik Tebligat Sistemine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (“E-Tebligat Sistemi Yönetmeliği”)

• ▪️ Mali Suçları Araştırma Kurulu Genel Tebliği (Sıra No: 5) (“Sıra №5”)

• ▪️ Mali Suçları Araştırma Kurulu Genel Tebliği (Sıra No:19) (“Sıra №19”)

• ▪️ Aklama Suçu İncelemesi Hakkında Yönetmelik

İlgili Değişikliklere ilişkin sık sorulan sorular ve cevapları aşağıdaki gibidir.

Değişiklik Öncesinde KVHS’lerin MASAK Mevzuatındaki Durumu Ne İdi?

Yeni değişikliklerle birlikte KVHS’lerin MASAK mevzuatı ile ilişkisini kronolojik olarak aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.

• ▪️ Mayıs 2021. KVHS’ler Tedbirler Yönetmeliği’ne yapılan ekleme ile MASAK yükümlüsü haline geldi

• ▪️ Mayıs 2021. MASAK, KVHS’lere yönelik yükümlülükler rehberini yayımladı ve KVHS’lerin Sıra no.5 Tebliği’nde “Faaliyetlerini Münhasıran Elektronik Ortamda Gerçekleştiren Yükümlüler” (m.2.2.10) maddesi kapsamında basitleştirilmiş tedbir ile müşteri edinimi yapabileceğini belirtti.

• ▪️ Nisan 2022. MASAK, KHVS’ler için Şüpheli İşlem Bildirim Rehberi’ni (“ŞİB Rehberi”) yayımladı.

• ▪️ Temmuz 2024. MASAK’ın KHVS’ler için yayımlanan ŞİB Rehberi güncellendi.

• ▪️ Aralık 2024. Yakın zamanda Sermaye Piyasası Kanunu kapsamına alınan KVHS’ler MASAK mevzuatı kapsamında finansal kuruluşlar arasına alınmış ve KVHS’lerin suç gelirlerinin aklanmasının ve terörün finansmanının önlenmesi amacıyla almaları gereken tedbirler sıkılaştırılmıştır.

Değişiklikler KHVS’lerin MASAK Mevzuatındaki Statüsünü Değiştirdi mi?

Tedbirler Yönetmeliği’nde yapılan değişiklikle KVHS’ler MASAK mevzuatı kapsamındaki “Finansal Kuruluşlar” arasına alınmıştır.

Öte yandan, bir diğer kritik değişiklik de KVHS’lerin Uyum Programı Yükümlüleri arasına alınmasıdır.

Finansal Kuruluş Statüsüne Alınmak Ne Demek?

KVHS’lerin Finansal Kuruluş statüsüne alınması bu kuruluşların ikincil MASAK mevzuatı kapsamındaki yükümlülüklerinin artması ancak aynı zamanda belirli imkanlara da sahip olması anlamına gelmektedir.

Örneğin, KVHS’lerin bundan böyle sürekli iş ilişkisi dışında gerçekleştirilen işlemleri de risk temelli yaklaşımla izlemek amacıyla gerekli tedbirleri alması ve bu amaçlarla uygun risk yönetim sistemi oluşturması gerekmektedir.

Öte yandan, KVHS’lerin Finansal Kuruluşlara tanınan “üçüncü tarafa güven” mekanizmasını kullanarak müşteri edinimi sağlaması mümkün hale gelmiştir.

!! KVHS’lerin Finansal Kuruluş olması itibariyle MASAK mevzuatı kapsamındaki yeni yükümlülüklerini ve mevcut süreçlerini karşılaştırıp operasyonel ve yazılımsal olarak gerekli adımları atması gerekmektedir.

Uyum Programı Yükümlüsü Olmak Ne Demek?

MASAK mevzuatında belirli yükümlülüklere Uyum Programı Oluşturma yükümlülüğü getirilmiştir.

Bu yükümlülülerin -ki KVHS’ler de bunlar arasında alınmıştır- suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanının önlenmesi için, Kanun ve Kanun uyarınca çıkarılan yönetmelik ve tebliğlere gerekli uyumun sağlanması amacıyla risk temelli bir yaklaşımla Uyum Yönetmeliği m.5'teki koşulları taşıyan bir uyum programı oluşturması gerekmektedir.

KVHS’lerin Tek Bir Uyum Görevlisi Ataması Yeterli Midir?

Hayır. KVHS’ler uyum programı yükümlüsü olduklarından Uyum Yönetmeliği m.5 uyarınca uyum görevlisi yanında bir de uyum görevlisi yardımcısı atamak zorundadırlar.

KVHS’lerin Kurum Politikasında Dikkat Etmesi Gereken Özel Bir Husus Var Mıdır?

Evet. Uyum Yönetmeliği m. 7'de yapılan değişiklik uyarınca Kurum politikası kapsamındaki izleme ve kontrol faaliyetlerinde malvarlığının dondurulması kararları ve potansiyel eşleşme kriterleri dikkate alınarak müşterilerin ve işlemlerin devamlı olarak izlenmesine yönelik tedbirler alınması gerekmektedir.

Bu kapsamda KVHS’lere elektronik transfer ile kripto varlık transfer mesajlarında yer alan gönderici ve alıcı bilgilerinin dikkate alınması yükümlülüğü getirilmiştir.

KVHS’lere getirilen “Seyahat Kuralı” Nedir?

Finansal işlemlerin izlenebilirliğini arttıran FATF mevzuatı kapsamındaki Seyahat Kuralı (“Travel Rule”), finansal işlemler sırasında belirli bilgilerin, işlemi başlatan taraf ile işlemin alıcısına ait olan bilgilerle birlikte bir finansal aracılar ağı boyunca “seyahat etmesini” zorunlu kılmaktadır.

İlgili kuralın amacı fonların izinin sürülebilir hale getirilmesi ve yasa dışı faaliyetlerin tespitidir.

KVHS’ler Hangi Tutardaki İşlemler için Seyahat Kuralı’na Tabidir?

FATF tarafından 1000 USD eşiği üzerindeki işlemler için önerilen bu kural, MASAK tarafından KVHS’ler için 15.000 TL üzerindeki ve altındaki işlemler için farklı detaylarda zorunlu kılmıştır. Şöyle ki;

KVHS tarafından aracılık edilen 15.000 TL veya üzeri kripto varlık transfer işlemine ilişkin mesajlarda, gönderenin

• ▪️ Kimlik. Adı ve soyadına, ticaret siciline kayıtlı tüzel kişinin unvanına, diğer tüzel kişiler ve tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin tam adına,

• ▪️ Cüzdan Bilgisi. Cüzdan adresine, cüzdan adresinin bulunmadığı durumda işlemle ilgili referans numarasına,

• ▪️ Belirleyici Bilgi. Adresi veya doğum yeri ve tarihi veya müşteri numarası, vatandaşlık numarası, pasaport numarası, vergi kimlik numarası gibi göndereni belirlemeye yarayan bilgilerden en az birine yer verilmesi zorunlu olup, bu bilgilerin doğruluğunun teyit edilmesi gerekmektedir.

Kripto varlık transfer mesajlarında alıcıya ilişkin olarak da Kimlik ve Cüzdan Bilgisi’nin bilgisine yer verilmesi gerekir ancak bu bilgilerin teyidi zorunlu değildir.

Öte yandan, 15.000 TL’nin altındaki transfer mesajlarında ise -teyidi zorunlu olmamakla birlikte- gönderene veya alıcıya ait Kimlik ve Cüzdan Bilgisi’ne yer verilir.

Transfer Mesajında Bilgi Eksikliği Olduğunda Alıcı KHVS’nin ne yapması gerekir?

Transfer mesajında yukarıda belirtilen bilgilerin yer almaması halinde kripto varlık transfer mesajı alan kripto varlık hizmet sağlayıcının,

• ▪️ Bu mesajı gönderen kripto varlık hizmet sağlayıcıdan eksik olan bilgilerin tamamlanmasını talep etmesi, ve

• ▪️ Bilgilerin tamamlanmaması halinde söz konusu kripto varlık transferini iade etmesi gerekmektedir.

Transfer Mesajlarının Sürekli Eksik Bilgi İçermesi Halinde Alıcı KVHS Ne Yapmalıdır?

Gönderilen mesajların sürekli olarak eksik bilgiler içermesi ve bu bilgilerin talep edildiği halde tamamlanmaması halinde, alıcı kripto varlık hizmet sağlayıcı tarafından; gönderici kripto varlık hizmet sağlayıcıdan gelen transferlerin reddedilmesi veya söz konusu kripto varlık hizmet sağlayıcıyla yapılan işlemlerin sınırlandırılması ya da iş ilişkisine son verilmesi hususlarının göz önünde bulundurulması gerekir.

Aracı KVHS’lerin Olduğu Durumlarda Transfer Mesajı İçeriği Bakımından Bir Şey Değişmekte midir?

Hayır. Transfer emrinin verildiği kripto varlık hizmet sağlayıcıdan nihai transferin muhatabı olan kripto varlık hizmet sağlayıcıya kadar oluşan mesaj zincirinde göndericiye ilişkin olarak kripto varlık transfer mesajlarında bulunması gereken bilgilere transfere aracılık eden tüm kripto varlık hizmet sağlayıcılarca yer verilmesi ve bu bilgilerin transferin her aşamasında aktarılmasına özel dikkat gösterilmesi gerekir.

Transfer Mesajı Bilgileri Ne Zaman ve Ne Şekilde Gönderilmelidir?

Gönderici ve alıcıya ilişkin bilgiler transferle eş zamanlı olarak güvenli bir şekilde gönderilmesi gerekmektedir.

Transfer mesajlarında yer alan verilerin gönderilmesinde dağıtık defter teknolojisi, başkaca bağımsız bir mesajlaşma platformu veya uygulama ara yüzü gibi mesajlaşmaya imkân veren yazılım uygulamaları ve teknolojik araçların kullanılması mümkündür.

Kayıtlı Olmayan Cüzdan Adresleri Söz Konusu Olduğunda Transfer Mesajlarında Neye Dikkat Etmek Gerekir?

Herhangi bir kripto varlık hizmet sağlayıcı nezdinde kayıtlı olmayan bir cüzdan adresine gönderilen veya böyle bir cüzdan adresinden alınan kripto varlık transferlerinde kripto varlık hizmet sağlayıcı nezdinde söz konusu transferin tarafı olan müşteriden; kayıtlı olmayan cüzdan adresi sahibi gönderici ya da alıcının

• ▪️ gerçek kişilerde adı ve soyadı,

• ▪️ tüzel kişilerde ise unvan bilgisi ile

• ▪️ Adresi veya doğum yeri ve tarihi veya müşteri numarası, vatandaşlık numarası, pasaport numarası, vergi kimlik numarası gibi kişiyi belirlemeye yarayan bilgilerden en az birine ilişkin beyan alınması gerekmektedir

!! Yukarıdaki sürecin risk temelli yaklaşım çerçevesinde yürütülmesi, bu kapsamda müşteriden transferin tarafları hakkında ilave bilgi ve belge talep edilmesi gerekmektedir. KVHS aynı zamanda işlemin tarafları hakkında yeterli bilgi elde edilememesi durumunda transferin gerçekleştirilmemesi veya söz konusu finansal kuruluşla yapılan işlemlerin sınırlandırılması ya da iş ilişkisine son verilmesi hususlarını göz önünde bulundurmalıdır.

Yurtdışında Yerleşik KVHS’lere Yapılan Transferlerde Seyahat Kuralı Nasıl İşletilecektir?

Yurtdışında yerleşik ve kendi mevzuatına göre gönderene ve alıcıya ilişkin bilgileri paylaşma yükümlülüğü bulunmayan kripto varlık hizmet sağlayıcı veya kripto varlık transfer yetkisini haiz bir finansal kuruluştan alınan veya bunlara gönderilen kripto varlık transferinde, kripto varlık hizmet sağlayıcı nezdinde söz konusu transferin tarafı olan müşteriden; göndericinin ya da alıcının

• ▪️ Gerçek kişilerde adı ve soyadı,

• ▪️ Tüzel kişilerde ise unvan bilgisi ile

• ▪️ Adresi veya doğum yeri ve tarihi veya müşteri numarası, vatandaşlık numarası, pasaport numarası, vergi kimlik numarası gibi kişiyi belirlemeye yarayan bilgilerden en az birine ilişkin beyan alınması gerekmektedir.

Yurtdışında yerleşik söz konusu hizmet sağlayıcı veya finansal kuruluşun dağıtık defter teknolojisi, başkaca bağımsız bir mesajlaşma platformu veya uygulama ara yüzü gibi mesajlaşmaya imkân veren yazılım uygulamaları ve teknolojik araçları kullanması halinde ise birinci fıkrada yer alan bilgilere kullanılan sistem vasıtasıyla mesajlarda yer verilebilir

!! Yukarıdaki sürecin risk temelli yaklaşım çerçevesinde yürütülmesi, bu kapsamda müşteriden transferin tarafları hakkında ilave bilgi ve belge talep edilmesi gerekmektedir. KVHS aynı zamanda işlemin tarafları hakkında yeterli bilgi elde edilememesi durumunda transferin gerçekleştirilmemesi veya söz konusu finansal kuruluşla yapılan işlemlerin sınırlandırılması ya da iş ilişkisine son verilmesi hususlarını göz önünde bulundurmalıdır.

KVHS’lerin Üçüncü Tarafa Güven Kapsamında Hareket Etmesi Mümkün müdür?

Evet. KVHS’ler Finansal Kuruluş statüsünde olduğu için üçüncü tarafa güven mekanizmasına dayanarak müşteri edinimi gerçekleştirilebilir.

KVHS’lerin bu mekanizmadan faydalanabilmesi için Tedbirler Yönetmeliği m. 21'de belirtilen şartları yerine getirmesi gerekir.

Dikkat çekmek gerekir ki, Değişiklik ile birlikte Tedbirler Yönetmeliği m. 21, f.2'ye “üçüncü tarafça, bilgileri paylaşılan müşterinin kimlik tespitinin basitleştirilmiş tedbirler kapsamında yapılmaması” koşulu getirilmiştir.

KVHS’ler Hangi Durumlarda Kimlik Tespiti Yapmalıdır?

KVHS’ler i) sürekli iş ilişkisi ve belirli eşiği aşan da ii) işlem ve iii) elektronik transferlerde kimlik tespiti yapmalıdırlar.

Bu kapsamda, KVHS’lerin

• ▪️ Sürekli iş ilişkisi tesisinde tutar gözetmeksizin,

• ▪️ İşlem tutarı ya da birbiriyle bağlantılı birden fazla işlemin toplam tutarı 15.000 TL veya üzerinde olduğunda,

• ▪️ Kripto varlık transferlerinde işlem tutarı ya da birbiriyle bağlantılı birden fazla işlemin toplam tutarı 15.000 TL veya üzerinde olduğunda kimlik tespiti yapması gerekmektedir.

KVHS’lerin Diğer Finansal Kuruluşlar Nezdindeki MASAK Statüsü Nedir?

Uyum Yönetmeliği m.13'e yapılan eklemeler uyarınca diğer finansal kuruluşların (örn.bankalar) KVHS’leri yüksek riskli grup olarak değerlendirmesi ve maddedeki gerekli tedbirleri alması gerekmektedir.

Bu kapsamda, diğer finansal kuruluşların KVHS’lerle iş ilişkisi tesisinde asgari olarak aşağıdaki tedbirleri alması gerekmektedir;

• ▪️ İşleme konu malvarlığının ve müşteriye ait fonların kaynağı hakkında mümkün olduğu ölçüde bilgi edinmek,

• ▪️ İşlemin amacı hakkında bilgi edinmek,

• ▪️ Uygulanan kontrollerin sayı ve sıklığını artırmak ve ilave kontrol gerektiren işlem türlerini belirlemek suretiyle iş ilişkisini sıkı gözetim altında tutmak.

Öte yandan diğer finansal kuruluşların, KVHS’lerle iş ilişkisi tesisini üst seviyedeki görevlinin onayına bağlaması gerekmektedir.

KVHS’lerin Uyum Görevlisi ve Yardımcısı Ataması İçin Son Süre Nedir?

SPK tarafından faaliyette bulunduğu ilan edilen KVHS’lerin uyum görevlisi ve yardımcısı atamaları için son süre 25 Ocak 2025'tir.

KVHS’lerin Uyum Programı Oluşturması İçin Son Süre Nedir?

SPK tarafından faaliyette bulunduğu ilan edilen KVHS’lerin uyum pgoramı oluşturması için son süre, uyum görevlisinin atanmasından itibaren en geç 1 aydır.

Uyum programı kapsamında belirlenen kurum politikalarına ilişkin Ek-1/A’da yer alan taahhüt formlarının da aynı tarihe kadar Başkanlığa gönderilmesi gerekmektedir.

KHVS’ler Sıra no.19 Tebliğ Kapsamında Uzaktan Kimlik Tespiti Yapabilecekler Midir?

Evet. SPK mevzuatında uzaktan kimlik tespiti düzenlenene kadar KVHS’lerin Sıra no.19 Tebliğ’inin ikinci bölümünde düzenlenen yöntem ve genel esaslar ile dördüncü bölümünde belirlenen tedbirler kapsamında uzaktan kimlik tespiti gerçekleştirmesi mümkündür.

SPK mevzuatının uzaktan kimlik tespitini düzenlemesiyle birlikte KVHS’ler hem SPK, hem de Sıra no.19 Tebliği’ne tabi olarak bu süreci yürütmelidirler.

!! Sıra no. 19 Tebliğ m.6'ya yapılan ekleme uyarınca Gizlilik tabanlı kripto varlıkların alım satımına veya saklanmasına aracılık eden kripto varlık hizmet sağlayıcılar, uzaktan kimlik tespiti yapması mümkün değildir.

KVHS’lerin Sıra no.19 Tebliğ Kapsamında Nelere Dikkat Etmesi Gerekir?

Sıra no. 19 Tebliğ m.6'ya yapılan ekleme uyarınca sürekli iş ilişkisi tesisinde ilk finansal hareket dahil olmak üzere KVHS nezdinde para yatırma ve çekme işlemlerinin müşterinin kimlik bilgileri ile uyumlu bir banka veya kredi kartı hesabı aracılığıyla yapılması zorunludur.

KVHS’ler Sıra no.5 m.2.2.10 Hükmünden Faydalanarak Basitleştirilmiş Tedbir Uygulayarak Kimlik Tespiti Yapabilecekler Midir?

Hayır. İlgili maddenin başlığına “Şans ve Bahis Oyunu” ibaresi eklenmiştir. Bu nedenle Değişiklik öncesinde KVHS’ler her ne kadar bu madde temelinde basitleştirilmiş tedbirler kapsamında kimlik tespiti yapabilmekteydi ise de, 25 Şubat 2025 tarihinden sonra bu hükümden faydalanamayacaklardır.

KVHS’ler Bugüne Kadar Edindikleri Müşteriler Bakımından Ne Yapmalıdırlar?

KVHS’ler, bugüne kadar edindikleri müşterilere en geç 25 Nisan 2025 tarihine kadar yüzyüze veya Sıra no.19 kapsamında uzaktan kimlik tespiti yapmalıdırlar.

Bu süre içerisinde, herhangi bir işlem talep etmeyen müşterilere kimlik tespitinin yapılması amacıyla ulaşılması için KVHS’ler tarafından gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir.

Burada düzenlemenin, KVHS’lere aktif bir yükümlülük yüklediği görülmektedir. Bu nedenle KVHS’lerin bu süreçlere ilişkin proaktif davranmaları ve aksiyonlarının delillendirebilir olmaları önemlidir.

Bu süre içerisinde işlem talep etmeyen müşterilere ulaşılamaması halinde, uygun hale getirme işleminin, müşterinin ilk işlem talep tarihinde ve işlem gerçekleştirilmeden önce yapılması gerekmektedir.

KVHS’ler Sıra No.19 Kapsamında Müşteri Edinimine Başladıklarında Geçiş Süreci Boyunca Basitleştirilmiş Tedbirler Uygulayabilirler Mi?

Hayır. Sıra no.5 Tebliği’e eklenen Geçici Madde 2 uyarınca Sıra №. 19 kapsamında müşteri edinimine başlayan KHVS’lerin geçiş sürecinin sonuna kadar da olsa 2.2.10 kapsamında basitleştirilmiş tedbirlerden faydalanması mümkün değildir.

KVHS’lerin Elektronik Tebligat Sistemi’ne Kayıt Olması Gerekmekte Midir?

Evet. SPK tarafından faaliyette bulunduğu ilan edilen KVHS’lerin, 25 Ocak 2025'e kadar Elektronik Tebligat Sistemi’nde hesap açılması için MASAK’a başvurması gerekmektedir.

Yukarıda anılan Değişikliklerin niteliği, bu değişikliklerin bazılarının KVHS’ler içim yazılımsal geliştirme gerektirdiği ve KVHS’lerin halihazırda SPK mevzuatına uyum amacıyla bir geçiş sürecinde olduğu dikkate alındığında KVHS’leri yoğun bir dönem beklediğini söylemek mümkündür.

KVHS’lerin bu kapsamda ilgili geçiş sürecindeki yükümlülüklerini doğru tanımlamaları ve yükümlülüklerin karşılanması için iş süreçlerini etkin ve delillendirilebilir şekilde tasarlanması önemli olacaktır.