Maluliyet Raporu ile Engellilik Raporu Arasındaki Farkların Emekliliğe Etkisi Bakımından Değerlendirilmesi

1. Giriş

Doğuştan veya sonradan meydana gelen hastalıklar veya kaza sonucu oluşan sakatlıklar nedeniyle yaşamın birçok alanında kısıtlanan kişiler ile çalışma hayatına başladıktan sonra yaşanan sağlık problemleri, iş kazası veya meslek hastalıkları sonucu ya da ağır bir hastalık sebebi ile çalışma hayatı kısıtlanan kişilerin çalışma hayatında karşılaştıkları dezavantajlı durumların azaltılması ve emeklilik yaşamına kolay geçiş yapabilmeleri için maluliyet veya engellilik sebebiyle emekli olabilmenin şartları diğer çalışanların emekli olma şartlarından farklı standartlara tabi tutulmaktadır. Diğer çalışanların prim gün sayısı ve prim tutarlarından farklı olarak engellilerin daha erken emekli olması sağlanmakta, prim ödemeleri ve emeklilik süreçlerinde aranan şartlar hafifletilmektedir. İşbu yazımızda malulen emeklilik ile engelli emekliliği için aranan koşullar arasındaki farklar değerlendirilecektir.

2. Malul Sayılma

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun (“Kanun”) 25. maddesi uyarınca; sigortalının veya işverenin talebi üzerine Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca (“Kurum”) yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının a ve b bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az yüzde 60'ını, c bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az yüzde 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şeklide meslekte kazanma gücünü kaybettiği sağlık kurulunca tespit edilen sigortalılar malul sayılmaktadır.

Buna göre malulen emeklilikte, malul sayılmak için maluliyetin sigortalı olarak işe başladıktan sonra ortaya çıkması gerekmektedir. Malulen emekli olacak kişinin, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce sigortalının çalışma gücünün yüzde 60'ını veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği önceden veya sonradan tespit edilirse, sigortalı bu hastalık veya engelliliği sebebiyle malullük aylığından yararlanamamaktadır.

Sigortalı anılan raporu almak için, ikametgâhının olduğu Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne ya da Sosyal Güvenlik Merkezine yazılı olarak başvurmalıdır. Anılan müdürlük ya da merkez, kişiyi yetkili sağlık kurumuna sevk etmelidir. Sigortalı ancak bu şekilde sevk edildiği sağlık kurulundan maluliyet raporu alabilmektedir. Aksi halde, bu şekilde başvuru ve sevk yapılmadan, kişinin kendisinin aldığı raporla malulen emekli olmasına olanak bulunmamaktadır. Ayrıca, çalışmaya devam ederken maluliyetinin tespiti yapılan kişinin emekli olabilmesi için Kurum’a başvurmadan önce çalışmayı sona erdirmesi de gerekmektedir. Hizmet sözleşmesi devam ederken, malulen emeklilik talebinde bulunmak mümkün değildir.

Sağlık kurulunca malul sayılan sigortalıların malullük aylığından yararlanabilmeleri için;

— En az on yıldan beri sigortalı olması ve toplam olarak 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul olan sigortalılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması;

— Maluliyeti nedeniyle sigortalı olarak çalıştığı işten ayrılması, faaliyetine son vermesi ve görevinden ayrılması;

— Hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanların ise kendi sigortalılığı nedeniyle Kurum’a genel sağlık sigortası primi dâhil, prim ve prime ilişkin borcu olmaması;

— Kurum’dan yazılı istekte bulunması gerekmektedir.

Buna göre sigortalının malulen emekli olabilmesi için maluliyetin işe girdikten sonra gerçekleşmiş olması, işe girmeden önce en az yüzde 60 oranından az hastalık veya rahatsızlığı olup sonrasında bu oranın yüzde 60 veya daha fazla oranda olması ve en az 10 yıllık sigortalılık süresi ve bu süre içinde en az 1800 gün prim ödenmiş olması şartları aranmaktadır.

10 yıllık sigortalı şekilde fiili çalışmayla beraber sigorta başlangıcının 10 yıl önce başlamış olması yeterli değildir. Malulen emekli olacak kişinin 10 yıllık süre boyunca sigortalı şekilde çalışmış olması gerekmektedir. Buna ek olarak, en az 1800 günlük malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta priminin ödenmiş olması gerekmektedir. Fakat, en az 1800 prim günü şartı sonradan tamamlanabilen bir şarttır. Eksik prim günü olduğu takdirde malulen emekli olacak kişi emeklilikten önce 1800 günlük malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta primini toplu ödeyebilmekte ve sonrasında emekli olabilmektedir.

Malullük için alınacak sağlık kurulu raporunda ‘’başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul’’ olduğuna dair bir ibare bulunması durumunda, 10 yıllık sigortalılık şartı aranmamaktadır. Bu durumda en az 5 yıllık sigortalılık ve 1800 prim gününün ödenmiş olması gerekmektedir.

Ayrıca, sigortalının maluliyeti sebebiyle Kanun’un 4. maddesinin 1. fıkrasının a bendi kapsamında çalışanların işten ayrılmaları, b bendi kapsamında çalışanların iş yerlerini kapatmaları, prim borçlarının bulunmaması ve c bendi kapsamında çalışanların ise görevlerinden ayrılması gerekmektedir.

3. Engellilik

Doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve gündelik gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişilerden çalışma gücünün en az yüzde 40'ından yoksun olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenenlere engelli denmektedir.

Çalışanların engellilik statüsünde erken emekli olabilmeleri için engellilik durumunun çalışmaya başlamadan ortaya çıkmış olması gerekmektedir. Engelli sayılan kişilerin maluliyet raporundan farklı olarak Kurum tarafından hastaneye sevk gerekmeksizin kendi imkanlarıyla devlet hastanesinden alınacak raporda en az yüzde 40 engellilik oranı bulunup vergi dairelerince bu rapora istinaden vergi indirim belgesi alanlardan Kanun’da öngörülen sigortalılık ve gün sayısını tamamlayanlara yazılı istekte bulunmaları halinde yaşlılık aylığı bağlanmaktadır.

Buna göre engellilik sebebiyle emekli olabilmek için;

— Doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle çalışma gücünün en az yüzde 40'ından yoksun olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenmiş olması,

— Çalışanların engelli statüsünde emekli olabilmeleri için sakatlık veyahut hastalık durumunun çalışmaya başlamadan önce ortaya çıkmış olması gerekmektedir.

Kurum’un engelli emeklilik hesaplaması üçe ayrılmaktadır. Yüzde 40 ile 49 arası engelli olan bireyler Hafif Düzeyde Çalışma Gücü Kaybı, yüzde 50 ile 59 arası engelli olan bireyler Orta Düzeyde Çalışma Gücü Kaybı, yüzde 60 ve üstü engelli olan bireyler Ağır Düzeyde Çalışma Gücü Kaybı olarak adlandırılmaktadır. Söz konusu oranlara bağlı olarak kişinin hangi düzeyde çalışma gücü kaybı olduğu ve doldurulması gereken prim gün sayısı ile yıllık sigortalılık buna bağlı olarak değişim göstermektedir. Hesaplama temelde 01.10.2008 tarihinden önce işe girenler ve bu tarihten sonra işe girenler olarak ikiye ayrılmaktadır.

01.10.2008 Tarihinden Önce Girenler İçin:

01.10.2008 Tarihinden Sonra İşe Girenler İçin:

SGK 4B (BAĞ-KUR) İçin Emeklilik Şartı:

4. Malulen Emeklilik ile Engellilerin Erken Emekliliğinin Karşılaştırılması

Yukarıda değinildiği üzere engelli sayılmaya ilişkin sağlık kurulu raporunda esas alınan ölçütler ile malul sayılmaya ilişkin sağlık kurulu raporunda esas alınan ölçütler birbirinden farklıdır. Engelli sağlık kurulu raporlarında, kişinin hastalıklarının tamamı birleştirilerek kişinin tüm vücuduna ilişkin fonksiyon kaybı oranı belirlenirken; malul sayılmaya ilişkin sağlık kurulu raporunda ise hastalıklar birleştirilmemekte ve en ağır hastalığa göre kayıp oranı belirlenmektedir.

Ayrıca, ilk defa sigortalı olarak işe girmeden önce çalışma gücünün yüzde 60'ını veya görevini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybetmiş oldukları sağlık kurulu raporuyla belirlenenler malul sayılmamaktadır. Öte yandan, ilk defa sigortalı olarak işe girdikten sonra vücut fonksiyonlarının yüzde 60’ını kaybettiği sağlık kurulu raporuyla belirlenenler de malul sayılmamaktadır.

Kişinin çalışma gücünde en az yüzde 60 kaybın olması, bu kişinin engellilik oranının da en az yüzde 40 olduğunu göstermektedir. Bu sebeple her malul, engelli sayılmaktadır. Ancak her engelli malul sayılmamakla beraber, yüzde 40 engelli olan bir kişinin çalışma gücünde en az yüzde 60 oranında kayıp görülmeyebileceğinden her engellinin de malullük aylığı alamayacağı anlamına gelmektedir.

Bir kişi sigortalı olduktan sonraki bir rahatsızlığı nedeni ile malulen emekliliğe başvurduğunda, fakat sağlık kurulu tarafından verilen raporda malullük oranı yüzde 40’ın üstünde yüzde 60’ın da altında kaldığı durumlarda emekli olacak kişi kalan diğer şartları sağlarsa başvurusu engelli emekliliği olarak da değerlendirilebilmektedir.

5. Sonuç

Birbiriyle karıştırılabilen emeklilik türleri olan malulen emeklilik ile engellilerin erken emekliliğinin kanunlarla düzenlenmiş birtakım farklı koşulları bulunmaktadır. Malulen emeklilikte maluliyete yol açan rahatsızlığın ilk kez sosyal güvenlik altına girdikten sonra ortaya çıkması ve en az yüzde 60 oranında olması gerekmekte iken engellilerin erken emekliliğinde çalışmaya engel teşkil eden rahatsızlığın kişide doğuştan olması ve en az yüzde 40 oranında olması gerekmektedir. Yine, bu iki tür emeklilikte öngörülen sigortalılık ve gün sayıları birbirinden farklı düzenlemeler içermektedir. Kişinin çalışma gücünde en az yüzde 60 kaybın olması, bu kişinin engellilik oranının da en az yüzde 40 olduğunu gösterdiğinden her malul aynı zamanda engelli sayılmakta, bu nedenle malulen emeklilik şartlarının sağlanmadığı takdirde engellilerin erken emeklilik şartlarının sağlanmasıyla kişiye yaşlılık aylığı bağlanması da mümkündür. Bu nedenle, Kurum’a başvurularak yönlendirilecek yetkili sağlık kurullarınca alınan raporlara göre uygun emeklilik türüne başvurulmasında fayda bulunmaktadır.

Konuyu etraflıca değerlendirdiğimiz işbu yazımızın ilgililere faydalı olmasını dileriz.